Multi DƏrmanlara qarşi rezistent vəRƏm barəDƏ kurs dünya Tibb Birliyi
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
MDR-Vərəm diaqnozu
• Səhifə 53 Ağ ciyər Sağlamlığı üzrə Kitabxana 4.1 T bb anamnez MDR-Vərəmə şübhəli olan xəstələrdən onların MDR-Vərəmin təsirinə necə məruz qalmaları və xəstəliyin yaranması barədə, eləcə də Vərəmə qarşı alınan sonuncu müalicənin tarixini soruşmaq vacibdir. Əvvəlki dəyişkən və ya arası kəsilən Vərəmə qarşı müalicənin nəticəsində MDR-Vərəm əmələ gələ bilər. Həmçinin digər tibbi vəziyyətlərin olub-olmamasını təyin etmək vacibdir, məsələn: • HİV infeksiyası • Şəkərli diabet • Böyrək xəstəliyi • Bədxassəli xəstəliklər • Xroniki malabsorbsiya sindromu • Uzunmüddətli kortikosteroid terapiyası • Digər immunosupressiv terapiya HİV statusu barədə məlumatı olmayan bütün xəstələrə təminatçı (provayder) tərəfindən təşkil olunan sınaqdan keçmək və konsultasiya təklif olunmalıdır. Bir çox yerlərdə HİV və Vərəm ko-infeksiyanın səviyyəsi yüksək olduğuna görə, bütün Vərəmə sübhəli və Vərəm xəstələri üçün HİV-ə yoxlanma bir üsulu kimi təminatçı tərəfindən təşkil olunan HİV sınağı və konsultasiya tövsiyə edilir. Bu, xəstələrin başqa yerlərdə HİV sınağı və konsultasiya üçün müraciət edilməsindən daha effektiv və güman ki, daha uğurludur. Təminatçı tərəfindən təşkil olunan HİV sınağı və konsultasiya xilasetmə tədbirlər, səhiyyə qulluğu və müalicə müdaxilər üçün alaqapı kimi xidmət göstərə bilər 4.2 F z k müay nə Fiziki müayinə hər bir xəstənin yoxlanmasının vacib bir hissəsidir. Bu MDR- Vərəmin təsdiqində və ya inkarında istifadə oluna bilməz, lakin xəstənin ümumi vəziyyəti və digər amillər barədə dəyərli məlumat verib, xəstənin idarəedilməsinə təsir göstərə bilər. MDR-Vərəmin fiziki əlamətləri çox vaxt qeyri-spesifikdir. Xəstə arıq və rəngi qaçmış, bədəninin temperaturu yüksək, bir az artmış və ya normal ola bilər və nəbz adətən tez-tez vurur. Barmaqların təbil çubuqlarına bənzəməsi ağ ciyərin geniş surətdə zədələnməsi və qeyri- Vərəm mikroorqanizmlərlə superinfeksiya ilə əlaqədardır; çox vaxt bronxoektaz, ağ ciyər xərçəngi, empiema və ağ ciyər absesi zamanı müşahidə olunur. Döş qəfəsinin müayinəsi zamanı adətən xırıltılar eşidilir, perkutor kütlük və ya bronxial tənəffüs fonunda tək-tək xırıltılar da ola bilər. Böyük kavernanın üstündən çox vaxt amfoterik tənəffüs eşidilə bilər.Traxeyanın borusu fibroz və ya çapıqlaşma nəticəsində tutula bilər. MDR- Vərəm diaqnozundan sonra tələb olunan müayinələr haqqında daha ətraflı məlumat almaq üçün 11-ci Bölməyə müraciət edin. Şərqi Dehlidə Patparganjda yerləşən MCD Döş Qəfəsi Klinikasında Dr Pravin Vərəmli xəstələrdən birini müayinə edir Səhifə 54 • Multi Dərmanlara Rezistent Vərəm (MDR-Vərəm) üzrə kurs 5 MDR-Vərəm n laborator ya d aqnozu Xəstədə daimi müsbət olan turşuya davamlı bakteriyaların (TDB) yaxması və ya mikobakterial kulturası və ya müalicəyə yaxşı riayət olmasına baxmayaraq, birinci sıra dərmanlarla müalicənin proqnozu qənaətbəxş olmayan zaman çox vaxt kliniki cəhətdən MDR-Vərəmə şübhə yaranır. Eləcədə MDR-Vərəm olduğu təsdiqlənmiş xəstə ilə təmasda olan şəxs də epidemioloji cəhətdən MDR-Vərəmə şübhəli ola bilər (3-ci Bölməyə bax). Lakin MDR- Vərəm əlamətlərinin qeyri-spesifik olmasına görə, bir çox xəstəliklər MDR-Vərəmə bənzəyə bilər və vice versa. Bu səbəbdən, MDR-Vərəm təsdiqlənmiş diaqnozu xəstədən alınan M. tuberculosis-nin in vitro izoniazid və rifampisinə rezistentliyinin nümayişi ilə təsdiq oluna bilər; bu səbəbdən MDR-Vərəm laboratoriyada qoyulan bir diaqnozdur . Buna baxmayaraq, MDR-Vərəm diaqnozu təsdiq olmamış xəstələrin empirik müalicə almalarına imkanlar yaradan şəraitlər var (5-ci və 6-ci Bölmələrə bax). Təsdiq olunmayan MDR-Vərəmin empirik mualicəsi uyğun seçimdən uzaqdır və bütün proqramlar keyfiyyət yoxlanma/keyfiyyət qiymətləndirilmə olan laboratoriyalarda edilən DHT-in olmasına çalışmalıdırlar. MDR-Vərəmli xəstələrin kliniki təqdimatı dərmanlara həssas Vərəmli xəstələrdə olana oxşardır. Resurslar zəif olan yerlərdə çox vaxt MDR-Vərəmli xəstələrə əvvəl birinci sıra dərmanlarla müalicəyə başlayırlar və diaqnoz yalnız müalicənin effekti olmayan zaman goyulur. Bu səbəbdən bir çox xəstələrdə ağ ciyərdə kavernalar, yayılmış ağ ciyər parenximasının zədələnməsi və yaxması müsbət olan bəlğəm var. Müalicəyə daha davamlı xəstələyin gecikmiş kliniki təqdimatın olmaması üçün MDR-Vərəm diaqnozunun ən erkən qoyulmasına dair səylər göstərilməlidir (5-ci və 6-ci Bölmələrə bax). Çox vaxt xəstədə dərmanlara rezistent mikroorqanizmlərin gizlənməsi fikrini yaradan birinci əlamət, dərmanların qeyd olunmuş yaxşı qəbuluna baxmayaraq, müalicənin uğursuzluğudur. Bu adətən ardıcıl müsbət yaxmalar və\və ya kulturalar (MDR-Vərəmi təsdiq edən dərmanlara həssaslıq testinin (DHT) aparılması) ilə təsdiqlənir. Laboratoriya həssaslıq testlərinin keyfiyyəti çox vacibdir və birbaşa müalicəyə təsir edir. Vərəm dərmanlarına həssaslıq testləri mürəkkəb proseduradır və səhvlərin baş verməsi qeyri-adi deyil. Kliniki əsas olmadan yeganə laboratoriya hesabatının əsasında qeyd edilən MDR-Vərəmə ehtiyatla yanaşmaq lazımdır və bunun üçün davamlı tədqiqatlar tələb olunur. Xəstəyə MDR-Vərəm diaqnozunun qoyulması çox ciddi əhəmiyyət daşıyır və yalnız MDR-Vərəmli xəstələrlə idarəçilik təcrübəsi olan həkim tərəfindən (və ya ən azı onun məsləhətləri ilə) qoyulmalıdır. Səhiyyə işçilərinin xəstələrə MDR-Vərəm diaqnozunun qoyulması üçün imkan verən nöqteyi-nəzər daha ətraflı şəkildə aşağıda müzakirə olunur. MDR-Vərəm diaqnozu yalnız fiziki görünüşə və ya əlamətlərə əsasən goyula bilməz. MDR-Vərəmin son diaqnozunu qoymaq üçün əkmənin və dərmanlara qarşı həssaslıq testlərinin nəticələri tələb olunur Ağ ciyər Sağlamlığı üzrə Kitabxana Bölmə 4 MDR-Vərəm diaqnozu • Səhifə 55 5.1 M kroskop ya Mukobakteriya hüceyrəsinin membranında doymamış lipidlər olduğuna görə, bakteriyanı mikroskopdan müşahidə etmək üçün xüsusi boyanma üsüllarından istifadə etmək lazımdır. Ən çox istifadə olunan üsullar Sil-Nilsen və Auramin-O flüoresent boyanmadır. İlk boyanma mikobakteriyanın hüceyrə membranında olan mikolitik turşusu ilə bağlanır və nəticədə spirt turşusu bu rəngi götürə bilmir, bu səbəbdən onlar “spirt-turşuya- davamlı”, və ya daha çox istifadə olunan “turşuya davamlı bakteriyalar” (“TDB”) kimi bilinirlər. Sonra əks-rəng qoyulur və turşuya davamlı bakteriyaları mavi fonda (Sil-Nilsen üsulu ilə boyanma) çox vaxt muncuqvari qırmızı və ya flüoresent (auramin O ilə boyanma) şəklində görmək olur. Peru, Lima şəhərində bəlğəm yaxması üçün əşya şüşələrin hazırlanması Mycobacterium tuberculosis Sil-Nilsen boyanma üsulunu istifadə edərək fotomikroqrafnan tapılması; Böyüdülmə 1000X Xəstəliklərə Nəzarət və Prevensiya Mərkəzləri HELP Design Group Səhifə 56 • Multi Dərmanlara Rezistent Vərəm (MDR-Vərəm) üzrə kurs Yaxmada görünən TDB-nin sayı Verilən nəticə Hər 100 immersion sahə üzrə TDB yoxdur Mənfi Hər 100 immersion sahə üzrə 1-dən 9-dək TDB Cüzi miqdar “TDB-nin dəqiq sayı” Hər 100 immersion sahə üzrə 10-dan 99-dək TDB 1+ Hər sahədə 1-dən 10-dək TDB 2+ Hər sahədə 10-dan çox TDB 3+ Çox vaxt bakteriyalar az sayda olanda (hər 100 görüş sаhəsində 10 TDB-dan az, bəzən “cüzi” kimi müraciət edən) izahat vermək çətindir, çünki mikroskopiya bакtеriyаnın yаşаmаğа qаbil olub-оlmadığını müəyyən edə bilmir. Nəticə aktiv MDR-Vərəmə görə ola bilər, və ya yaşamağa qabil olmayan bakteriyalarını (adətən xəstələrdə müalicə zamanı ardıcıl yaxmalar alanda), kolonizasiya etməyən və M. tuberculosis olmayan mühitə aid olan TDB-rı əks edə bilər, və ya çox nadir hallarda laboratoriyada kontaminasiya nəticəsində bu baş verə bilər. Bu cür tədqiqatların nəticələri həmçinin kultura ilə də yaxşı korelyasiya olunmayıb. Bütün mikobakteriyalar turşuya davamlıdırlar. Sil-Nilsen üsulu ilə rənglənən yaxmalar işıq mikroskop altında baxılır və mikroskopistə hüceyrə morfologiyasını yaxşı müşahidə etmək imkanını verir. Auramin-O ilə rənglənən yaxmalar flüoresent mikroskopu altında baxılır və mikroskopistə qısa vaxt ərzində daha geniş sahəyə baxmaq imkanı verir; bu səbəbdən yaxmalar çox sayda olanda bu üsul, bahalı olmağına baxmayaraq, daha münasibdir. Sual: MDR-Vərəm duaqnozunda turşuya davamlı bakteriyaların birbaşa mikroskopiyasının dəyəri nədən ibarətdir? Cavab: Baxmayaraq ki, dərmanlara həssas pulmonar Vərəm diaqnozunda birbaşa mikroskopiya əsasdır, dərmanlara həssas və rezistent M. tuberculosis –si və ya mikobakteriyaların müxtəlif növlərinin fərqləndirilməsini mikroskopiya bacarmır. Bu səbəbdən MDR-Vərəm ilə əlaqədər mikroskopiyadan istifadə etmək aşağıdakılarla məhdudlaşır: • Xəstələrin yoluxuculuğunun qiymətləndirilməsi; • Kulturanın müxtəlif üsulları və DHT-nə ğörə nümunələrin ayrılması; • Süni qidalı mühit üzərində (və ya içində) inkişaf edən mikroblar kontaminantlar yox, turşuya davamlı bakterialar olduğunu təsdiqləmək. Birbaşa bəlğəm yaxması vərəm xəstəlik hallarının yalnız 30% - 60 %-nda TDB-rı aşkar edir, lakin kultural müayinə diaqnostikanı 20 - 50 %-za qədər yaxşılaşdıra bilər. Bunun səbəbi bəlğəm yaxmasının müsbət olması və vizualizasiya üçün miкоbакtеriyаnın bir millilitr bəlğəm nümunəsində təqribi miqdarı 5000- 10000 hüdudunda olmalıdır. Bu, mikobakteriyanın identifikasiyası üçün tələb olunan müsbət nəticə bərk qidalı mühitdə bir millilitr bəlğəm nümunəsində 100 miкоbакtеriyа, və ya duru qidalı mühitdə bir millilitr bəlğəm nümunəsində 10 miкоbакtеriyа ilə müqaisə edilir. Buna baxmayaraq, dərmana həssas vərəm xəstələri kimi, MDR-Vərəm xəstələrinin yoluxuculuq dərəcəsi standart yarım-kəmiyyət üsulları ilə ölçülmüş bəlğəm yaxmasındakı TDB-in sayı ilə əlaqədardır (digər amillər bərabər olmaq şərti ilə). Lakin, TDB yaxmasının mikroskopiyası bакtеriyаnın yаşаmаğа qаbil olub-оlmadığını müəyyən еtmədiyi üçün MDR-Vərəm müalicəsinin nəzarətinə faydası məhduddur. Məsələn, müvafiq müalicədən sonra da, MDR-Vərəmli xəstələrin nümunələri kultura mənfi olandan sonra, yaxma müsbət qala bilər, yəni bakteriyalar yaşamağa qabil deyil. Mikroskopiya nəticələri üçün bünövrə vaxt laboratoriyanın iş həcmindən və çatdırılma vaxtından asılı olaraq 48 saatdan az olmamalıdır. Nəticələr “turşuya davamlı bakteriyalar müsbət/mənfi” şəkildə verilib, miqdarı təyin olunur, çünki miqdarın təyini xəstəliyin ağırlıq dərəcəsinin göstəricəsi ola bilər. Beynəlxalq standartlara uyğun olaraq yaxma nəticələrinin miqdarı aşağıdakı kimi qiymətləndirilir: Bölmə 4 MDR-Vərəm diaqnozu • Səhifə 57 5.2 Kultura Mikobakteriyalar orta hesabla 12-18 saata asta sürətlə artan mikroorqanizmlər olduqlarına görə MDR-Vərəm üçün kultura tədqiqatlarının nəticələri bir neçə həftədən sonra əldə oluna bilər. Həmçinin mikobakteriya xüsusi qidalı mühit tələb edir. Müxtəlif sıra uyğun qidalı mühitlər və növlərin identifikasiya üçün xüsusi sınaqlar mövcuddur və MDR-Vərəm proqramını təsvir edən ölkələrdə mümkün qiymətləndirmə və resurslardan asılı bir seçimdir. Yumurta əsaslı bərk qidalı mühit (məsələn, Levenşteyn-Yensen və ya Oqava) bir neçə üstünlüklərə (asan hazırlanma, aşağı qiymət və aşağı kontaminasiya səviyyəsi) malikdir. Aqar əsaslı qidalı mühit (məsələn, Midlbruk 7H10 və ya 7H11) eyni üstünlüklərə malikdir, mikobakteriyanı nümunələrin yüksək fraksiyalarından çıxarır, lakin CO2 inkubatoru tələb edir və daha bahalıdır. İqtisadi cəhətdən aşağı və orta səviyyədə inkişaf etmiş ölkələrdə bulyon əsaslı kultural müayinələrdən istifadə etmək imkanları artmaqdadır. Əlavə olaraq, müasir texnoloji və bahalı alətlər tələb etməyən manual sistemlər inkişaf etdirilib. Bulyon qidalı mühit sadə bərk mühitdən fərqli 25 %-dan çox xəstələrdə, xüsusilə mənfi və ya aşağı-müsbət TDB-lı yaxmalar olanlarda, M. tuberculosis-si aşkar edə biləcək. MDR-Vərəmə yüksək sübhə altında olan xəstələrdə bu metodları istifadə etməklə onların yüksək yoluxucu şəxslərə çevrilmələrindən öncə xəstələrə diaqnoz qoyulacaq və onların digərlərini yoluxdurmaq şansı azalacaq. Bu üsullara daxildir: • Radiometrik, yarım-avtomatlaşdırılmış BACTEC 460 sistemi (Becton Dickinson); • BACTEC MGIT 960 avtomatlaşdırılmış sistemi və ya onun mexaniki alternativi (Becton Dickinson); • MikroMGIT sistemi (Mikobakterial Artmasının İndikator Borusu; Becton Dickinson); • BacT-Alert (Organon Technika). İstifadə olunan qidalı mühitdən asılı olmayaraq, əkilmədən qabaq bəlğəmdə digər bakteriyaları aradan qaldırmaq üçün dekontaminasiya prosesini aparmaq vacibdir. Mövcud olan mikobakteriyaların destruksiyasını minimuma endirmək üçün dekontaminasiya proseduru ehtiyatla aparılmalıdır. Mikobakteriyanın artma səviyyəsi istifadə olunan qidalı mühitdən çox asılıdır. Duru qidalı mühitdə artma daha sürətli gedir və orta hesabla 10 gündən dörd həftəyə qədər M. tuberculosis kulturaları müsbət olur. LY bərk qidalı mühitdə kulturalar yalnız dörd-səkkiz həftədən sonra müsbət ola bilərlər. Kommersiya kultura sistemləri daha bahalıdır, lakin tez nəticələri əldə edilib, xəstələrin vaxtında müalicəsini aparmağa imkan verir. Müsbət mikobakterial kultura aşkar olunan kimi, morfologiya üzrə və biokimyəvi və ya molekyular sınaqlarla mikobakteriyanın növü müəyyən olunur. Çox vaxt MDR-Vərəm proqramında qidalı mühit və DHT-in üsulunu yerli şəraitlər, tarix və ya nizamnamələr müəyyən edir. Bərk qidalı mühitin ən böyük qeyri-üstünlüyü asta artma səviyyəsindədir. Duru qidalı mühitdə mikobakteriya daha sürətlə artır, lakin artmasını suspenziyada tapıb, saymaq çox çətindir. Əlavə olaraq, duru qidalı mühit üsullarında daha tez rast gəlinən qöbələk və ya digər bakteriyalarla kontaminasiya səbəbindən müayinə nəticələrinin izahat edilməsi mümkün olmur. BACTEC 460 radiometrik üsulunun çox üstünlükləri (bulyon əsaslı sistemlərin uzun müddət istifadə tarixi, texniki üstünlük, sürət və həssaslıq, möhkəm cihazlar, aşağı qiymətə tapmaq imkanı, ikinci sıra dərmanların sınağı üçün standartlaşdırılmış metodologiya) var. BACTEC 460 əsas qeyri- üstünlüyü C 14 olan etibar və tullantıların məhv edilməsi barədə yanaşmalardır. C14 -ün az miqdarının riski barəsində geniş yayılmış anlaşılmazlıq bu texnologiya üçün mürəkkəb və bahalı proseslərə gətirib çıxaran qanuni maneələrə səbəb olur və BACTEC 460 istifadə edən çox ölkələrdə yerli mühitə aid qaydalara uyğun olmaq üçün tullantıların məhv edilməsi bəzi xərclərə səbəb olur. MikroMGIT-in bahalı, həssas cihazlar tələbinin olmaması kimi önəmli bir üstünlüyü var. Duru qidalı mühitdə əkmələr edən yeni laboratoriyaların əksəriyyətində MikroMGIT BACTEC 460 –şı əvəz edib. Huancayo. Daniel Carrion adına xəstəxanada LY qidalı mühitdə Vərəm kulturaları Ağ ciyər Sağlamlığı üzrə Kitabxana Səhifə 58 • Multi Dərmanlara Rezistent Vərəm (MDR-Vərəm) üzrə kurs Nümunələrin laboratoriyaya vaxtında çatdırılması vacibdir, çünki hər-hansı bir gecikmələr ya mikobakteriyanın yaşamaq qabiliyyətinin azalmasına, ya da normal floranın həddindən artıq bitməsinə səbəb ola bilər. Nümunələr çatdırılma zamanı sərin şəraitdə və ya ləngimələr gözlənilirsə 4°C temperaturunda soyuducuda saxlanmalıdırl. Nümunələr setil-piridin xlorid məhlulunda (CPC) saxlanıla bilər. Ümumilikdə, nümunələr mikobakteriyanın yaşamaq qabiliyyətinin mühüm dərəcədə azalması olmadan CPC məhlulunda 5-dən 7 günə gədər saxlanıla bilər, və 20 ± 9 gün saxlanılan nümunələrdən yaxşı bitmə səviyyəsini əldə etmək olar. CPC bəlğəm nümunələrdə patogen qöbələyin öldürülməsi ilə bilinən və kultural müsbətliyini artıran və kontaminasiya səviyyəsini azaldan bir məhluldur (Pardini və digərləri). Avtomatlaşdırılmış sistemlərdə kultura cavabları müsbət və ya mənfi kimi qiymətləndirilir və bərk qidalı mühitdə sayılır. Sayılmanın nəticələri xəstəliyin ağırlıq dərəcəsinin göstəricisi kimi istifadə oluna bilər və bərk qidalı mühitdə nəticələrin oxunması beynəlxalq səviyyədə aşağıdakı kimi standartlaşdırılıb: Görünən koloniyaların sayı Verilən cavab Yoxdur Mənfi 1-dən 9-dək koloniya Koloniyaların “dəqiq sayı” 10-dan 100-dək koloniya 1+ 100-dən 200-dək koloniya 2+ Hədsiz sayda ayrı-ayrı koloniyalar 3+ Koloniyaların birləşmiş artması 4+ Səmərəli kultura almaq üçün laboratoriya texnologiyasının keyfiyyəti çox vacibdir. Nümunənin laboratoriyaya çatdırılmasında ləngimə, artıq dərəcədə kontaminasiyası, keyfiyyətsiz qidalı mühit və çox yüksək və ya çox aşağı inkubasiya temperaturu kulturanın bitməsinə mənfi təsir edə bilər. Nümunələr arasında bakteriyaların kross kontaminasiyası yanlış müsbət nəticələr verə bilər. Laborator cavablar həmişə xəstənin kliniki vəziyyəti ilə korrelyasiya olunmalıdır və lazım olsa müayinələr təkrarlanmalıdırlar. Yanlış mənfi kultura cavabları qeyri-müvafiq nümunələrin, zəif laborator texnika və nümunələrin laboratoriyaya ləng çatdırılması nəticəsində ola bilər. Artıq dərəcədə adi respirator bakteriyanın artması ilə əlaqəli kontaminasiya ya nümunələrin ləng çatdırılması, ya mikobakteriyanın təcrid olunması və artması təhlükəsi ilə üzləşdiyi laboratoriyada dekontaminasiya prosesinin qeyri-kafi olması nəticəsində müşahidə olunur. Aşağı-müsbət kultura cavabları (10 koloniyadan az) kliniki proqnozla yaxşı korelyasiya olunmayıb və xüsusən yeganə kulturada aşağı sayda koloniyalar olanda diqqətlə izah edilməlidir. Digər tərəfdən, xəstənin kliniki ağırlaşması ilə yanaşı daimi müsbət kulturalar və ya hər hansı müsbət kultura vacib hesab olunmalıdır. LY qidalı mühitində Mycobacterium tuberculosis-in xarakterik tərzdə kremalı, kobud, mumlu artımı Xəstəliklərə Nəzarət və Prevensiya Mərkəzləri Bölmə 4 MDR-Vərəm diaqnozu • Səhifə 59 5.3 M. tuberculos s- n müəyyənləşd r lməs Vərəm səviyyəsi yüksək olan ölkələrdə təcrid edilən mikobakteriaların əksəriyyəti M. tuberculosis olacaq. Vərəm olmayan mikobakteriyaların (VOM) yayılması ölkədən ölkəyə dəyişir və adatən HİV xəstələrdə ola bilər. Nümunələrdə M. tuberculosis təsdiq olmayana kimi, birinci sıra Vərəm əleyhinə dərmanlara qarşı fenotipik rezistentlik göstərən mikobakteriyalar dərmanlara rezistent Vərəm deyil, lakin VOM infeksiyasının nəticəsində ola bilər. VOM-ın müalicəsi MDR-Vərəm müalicəsindən tam fərqlidir. MDR-Vərəm proqramlarını dəstəkləyən laboratoriyalar ən azı niasin və nitrat sınaqları ( M. tuberculosis ştammların əksəriyyətində hər ikisi müsbətdir) və ya ən azı beynəlxalq göstərişlərə uyğun olan digər iki üsulları apara bilməlidirlər. 5.4 Dərmana həssaslıq test MDR-Vərəmın yekun diaqnozu üçün dərmanlara həssaslıq testi etmək lazımdır. DHT bir neçə üsulla edilə bilər və birbaşa və ya birbaşa olmayan sınaqlarla: Sual: Sizin fikrinizcə birbaşa və birbaşa olmayan dərmanlara həsaslıq testlərinin arasında fərq nədən ibarətdir? Cavab: Birbaşa sınaqlarda , qidalı mühitə işlənmiş kliniki nümunə (adətən yaxma müsbət olan bəlğəm) əkilir və DHT edilir. Çöküntü maye halına salınır, dekontaminasıya, neytralizasiya və yüksək sürətli sentrifuqada konsentrasiya olunur. Çöküntü durulaşdırılır və standart həcmdə birbaşa vərəm əleyhinə dərmanların kritik konsentrasiya tərkibli çəpşəkilli bərk qidalı mühitə və ya aqar qablarına və dərman olmayan kontrol sınaq şüşəsinə əkilir. Birbaşa sınaqlar yalnız yumurta- və aqar-əsaslı bərk qidalı mühitdə yaxşı tədbiq edilib; bu səbəbdən, bulyon üsulları birbaşa sınaq üçün istifadə olunmamalıdır. Adatən, xüsusilə dərmalara rezistentlik tapılıbsa, nəticələrin birbaşa olmayan üsul ilə təsdiq olunmasına ehtiyac olur. Birbaşa olmayan sınaqlarda mikobakteriya bərk və\və ya bulyon qidalı mühitlərdə işlənir. Bir neçə bakterial koloniya bərk qidalı mühitdən toplanıb və ya bulyon qidalı mühitdən bir hissəsi götürülüb, suspenziya yaradılır. Bu suspenziya (təmiz təcrid) xüsusi optik sıxlığa əsasən standartlaşdırılıb və DHT qidalı mühitin əkilməsində istifadə olunur. Həm birbaşa, həmdə birbaşa olmayan sınaqlarda, həssaslıq və rezistentlik dərmansız olan kontrol qidalı mühitdə bitməni xüsusi konsentrasiyalı dərmanlar əlavə olunan qidalı mühitdə bitmə ilə müqaisə edərək müəyyən edilir. Birbaşa və birbaşa olmayan sınaqlar aqar və ya yumurta əsaslı bərk qidalı mühitdə müxtəlif adi texniki üsullardan istifadə edərək aparılır. Müxtəlif üsulların qısa təsviri aşağdakı kimidir: Proporsiya üsulu: Vərəm əleyhinə dərmanlar qidalı mühitə tələb olunan kritik konsentrasiyaya nail olmaq üçün istinad tozlardan və ya dərman hopdurulmuş disklərdən alınan ehtiyat məhlulları şəkilində əlavə edilir. Qidalı mühit və ya işlənmiş kliniki nümunənin çöküntüsü (birbaşa sınaq) və ya kultura suspenziyası ilə (birbaşa olmayan) əkilir. Dərman tərkibli kulturada olan bitmə kontrol kulturalarının bitmə koloniya sayı 1 %-dan artıq olsa təcrid rezistent sayılır. Mütləq konsentrasiyalı üsul: Mikobakteriyanın bitməsinin qarşısını almaq üçün tələb olunan dərmanın ən aşağı konsentrasiyası hər dərmanın ardıcıl durulaşması qidalı mühitin hazırlanması nəticəsində müəyyən olunur. Dərmansız və dərman tərkibli qidalı mühit təcrid olunmuş nümunənin standartlaşdırılmış suspenziya ilə əkilir və kulturaların bitməsinə nəzarət olunur. Minimum inqibitor konsentrasiya (MİK) bərk qidalı mühitdə 20-dən az koloniyanın bitməsinə imkan verən dərmanın ən aşağı konsentrasiyasıdır. Səhifə 60 • Multi Dərmanlara Rezistent Vərəm (MDR-Vərəm) üzrə kurs Nisbi rezistentlik üsulu: Bu üsul mütləq konsentrasiyalı üsula oxdardır, yalnız xəstənin ştammı üçün MİK dərmanlara həssas kontrol ştammların MİK-i ilə müqaisə olunur. Kliniki təcrid olunmuş nümunə və kontrollar dərmandan sərbəst və dərman tərkibli qidalı mühitdə artır. Hər ştamm üçün MİK müəyyən olunub. Nisbi rezistentlik xəstənin ştammının MİK-i orta kontrol MİK-ə nisbi kimi hesablanır. Nisbi rezistentlik 1 və 2 olan Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|