Multikulturalizm
Yüklə 0,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tolerantlıq — dini dözümlülük. Yəni digər inanc
və əqidələrə dözümlü yanaşma. Tolerantlıq insan hüquqları və vicdanı ilə bağlıdır. Tolerantlıq insan azadlıqları və hüqüqlarının təsdiqi, plüralizm və demokratiya əsasında formalaşır. Onun üçün həm də irqçilik , ksenofobiya , dini dözümsüzlük, terror və ekstremizmin qəbul edilməməsi xarakterikdir. Anlayış və fenomen kimi terminin ifadə olunması üçünistifadə olunan “tolerantlıq” sözü etimoloji cəhətdən latın tolerantlıq dözümlülüklə eynilik təşkil etmir. Baxmayaraq ki, bu anlayışlar bir-birinə xeyli yaxındır, bununla belə onları sinonim hesab etmək ol- maz. Tolerantlıq ideyalarının mənbələrinə qədim zamanların mütəfəkkirlə- rinin işlərində rast gəlmək mümkündür. Sidhartha Qautama, Sokrat və digər mütəfəkkirlər tərəfindən irəli sürülən və fəlsəfi fikirlərin əsasında duran bir sıraideyalar buna bir daha sübutdur. Bəşəriyyət tarixində tolerantlıq haqqında məsələ ilk dəfə ənənəvi cəmiyyətdən vətəndaş cəmiyyətinə keçid zamanı irəli sürüldü. Ənənəvi cəmiyyətdə sosiomədəni fəaliyyət subyektlərinin qrup şəkilli tolerantlığı hakimiyyətin dini xarakteri, sosial ierar- xiyanın kobud şəkildə müəyyən edilməsi, sosial mobilliyin olmaması, kollektivlik prinsipinin üstünlük təşkil etməsi vasitəsilə təşkil edilmişdi. Çünki Qədim Yunan sivilizasiyası dövründə siyasətdəki çiçəklənmə zamanı vətəndaş cəmiyyətində tolerantlıq ideyaları daha inkişaf etmiş formada ilk dəfə özünü büruzə vermişdir, kulturogenezin göstərilən mərhələsində tolerantlıq da sosiomədəni reallıq kimi şüurlu formada özünü göstərə bilər. Məhz bu zaman hakimiyyətin desakralizasiyası ilə, sosial mobilliyin, rasionalizmin yaranması ilə, mədəni ssenarilərin azad vətəndaşların özləri tərəfin- dən həyata keçirilməsindəki müxtəliflik və dünyəviləşmə ilə əlaqədar olaraq mədəni icraçıların fərdiyyətlər kimi subyektliliyi geniş spektrda formalaşmağa, möhkəmlənməyə, qorunub saxlanmağa başlayır. Sosiomədəni fəaliyyətin yeni subyektlərinin meydana çıxması, cəmiyyətdə daxili təbəqələşmə dərəcəsinin artması və bu təbəqələrin statuslarının mükəmməl dərəcədə qəbul edilməsinə cəhd edilməsi sosial qarşılıqlı təsirlərin konfliktli formalarının aktuallaşmasına gətirib çıxarırki, bu da sosiumun strukturunu optimallaşdırır və tolerant münasibətlərin subyektlər dairəsini genişləndirirBeləliklə, müstəqil Yunanıstan yeni – aqonal mədəniyyət tipini yaradır ki, burada yarış, mübahisə, mübarizə yaxşıların içərisindən ən yaxşısını müəyyən edən universal kütləvi mədəni mərasimə çevrilir[6]. Yarışmaq və rəqabət aparmaq və buna müvafiq olaraq tənqidə açıq olmaq gələcəkdə istənilən tolerant cəmiyyətin ayrılmaz bir hissəsinə çevrilir. Afinanın mədəni çiçəklənməsindən tutmuş Spartanın son dərəcə hərbiləşdirilməsinə qədər Qədim Yunan siyasətində mövcud olmuş bu müxtəliflik inkişafın mədəni vektorlarındakı azad seçimdən xəbər verir. Lakin, artıq antik dünya, eləcə də antik mədəniyyət ümumilikdə tolerantlığın iki müxtəlif tarixi tipini nümayiş etdirir: tolerantlıq ya azadlıq fenomenindən qarşılıqlı şəkildə istifadə edil- məsinin üstünlük təşkil etməsi ilə, ya da plüralizm fenomeninin müxtəlif növlərinin üstünlüyə malik olması ilə müəyyən edilir Multikultrializm- Multikulturalizm çoxm ədəniyyətli cəmiyyətin təşkilinin elə bir mədəni və siyasi prinsipidir ki, burada müxt əlif mədəniyyətlərə, dinlərə, irqlərə mənsub insanlar mədəni özün əməxsusluqlarını qoruyub saxlaya və dinc yanaşı yaşaya bilərlər. Lakin XXI əsrin birinci onilliyinin sonunda Almaniya, Böyük Britaniya v ə Fransa rəhbərləri multikulturalizm siyasətinin w iflasa uğradığını bəyan etdilər. 2007-ci ildə İngiltərədə aparılmış sosioloji tədqiqat nəticəsində m əlum olmuşdur ki, Britaniya müsəlmanlarının üçdə biri başqa ölkələrdən olan müsəlmanları soydaşları olan ingilislərdən özlərinə daha yaxın hiss edirlər. Britaniyanın Baş naziri Devid Kemeron “fəal liberalizm” adlandırdığı xüsusi liberal-vətəndaş konsepsiyasını təklif etmişdir. Bu konsepsiyada əsas fikir bundan ibarət idi ki, vətəndaş mədəniyyəti milli mədəniyyətlərin əvəzinə deyil, onlarla birlikd ə inkişaf edir. Tədqiqatçıların fikrincə, “problemin həllinə mühafizəkar və liberal t ənqidi yanaşma yarandı. “Mədəni imperializm”, “yeni irqçilik” adlanan birinci yanaşma multikulturalizm əvəzinə dominant icmalar üçün imtiyazların olduğu monokulturalizmi təklif edir. İkincisi yanaşma – liberal tənqid isə fərdin qeyd-şərtsiz hüququ kimi mədəni özünəməxsusluğunu qoruyub saxlamaq ideyasını irəli sürür”. Fikrimizc ə, insan hüquq və azadlıqlarının mütləq şəkildə bərqərar olunması mənfi tərəfə yönəldiyi zaman multikulturalizm böhranını klassik vətəndaş cəmiyyəti böhranının nəticəsi kimi qəbul etmək daha ədalətli olardı. Hazırda mühacir qruplarının güzəşt və sanksiyaların identlikliyi sistemindən istifadə etməklə onları q əbul edən cəmiyyətə inteqrasiyasının vacibliyindən tez-tez danışılır. İctimai və özəl sahələrdə “mədəniyyət sahələrinin bölünməsi” siyasəti də təklif olunur. C ənubi Qafqaz ölkələrində, xüsusən də Azərbaycanda vəziyyət Avropadakından əsaslı şəkildə f ərqlidir. Azərbaycan tarixən sivilizasiya, mədəni, etnik və dini ənənələrin kəsişdiyi məkan olub. Ona gör ə də bu torpaqlarda müxtəlif (hətta sivilizasiya mənasında) mədəniyyətlərin, dinlərin birg əyaşayışı əsrlərdir davam edir. M əqalənin məqsədi multikulturalizm və dini müxtəlifliyin qarşılıqlı münasibətləri problemini, Qərbdə v ə Azərbaycanda fəlsəfi aspektdən müqayisəli araşdırmaqdır. Bir çox Avropa ölk ələrində multikulturalizmin böhranının bir neçə səbəbi var. Birincisi, bu, liberal demokratiya, klassik tipli v ətəndaş cəmiyyəti, insan hüquqları və şəxsiyyət azadlığının mütləq şəkildə bərqərar olunmasıdır. İkincisi, siyasətçilərin çoxmədəniyyətli cəmiyyətdə dinin (İslamın) xüsusi rolunu qiym ətləndirməmələridir. Avropada mühacirlərin vahid cəmiyyətə inteqrasiyasına mane olan ən davamlı amil mentalitet və qədimliyinə görə dini adət-ənənələrdən xeyli üstün olan etnik m ədəniyyətin elementləri deyil, məhz dindir. Yəqin ki, dinin gücü müxtəlif etnosların və mill ətlərin nümayəndələrinin daha böyük sosiuma birləşməsində və çoxmədəniyyətli cəmiyyətin əsas hissəsinə qarşı durmasındadır”. XX əsrin ikinci yarısı-XXI əsrin əvvəllərində Qərbin inkişaf etmiş ölkələrinə mühacirlərin intensiv axını baş vermişdir. Bu da əhalinin əhəmiyyətli dərəcədə etnik, mədəni və dini müxtəlifliyinə səbəb olmuşdur. Bütün mədəniyyətlərin tanınmasını təmin etmək məqsədilə aparılan multikulturalizm siyas əti vahid cəmiyyətlərin yaradılmasına nail ola bilmədi. Multikulturalizm onu əsas götürürdü ki, f ərd mədəniyyətlə formalaşır, lakin onun müəyyən tərəfləri – etnik, irqi, cinsi, milli, cinsi oriyentasiya, m ədəniyyətinin sekulyar aspektləri ictimai məkanda əhəmiyyətli idi. Din və dil isə fərdi sahəyə aid idi. Yalnız sonralar multikulturalizm dini müxtəliflik məsələsinə müraciət etmişdir. İNTERKULTRIALIZM Yüklə 0,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|