MüMİn sekman, Kişisel gelişim ve

Öğrenilmiş çaresizlik psikolojisi içerisinde 
uzun süre yaşayan insanların ortak davranışları
Sırada  öğrenilmiş  çaresizlik  ve  atalet  kültüründe  uzun  süre 
yaşayan  insanların  davranışlarında  göze  çarpan  bazı  karakteris­
tik  özellikler  var.  Bu  tespitleri  yaparken  'Türk  Usulü  Başarı’  kita­
bımı yazarken yaptığım araştırmanın verilerini de kullandım.
43

---

Türk  insanının  başarıya  ulaşmasına  engel  olan  bazı  olumsuz 
özellikleri  ile  öğrenmiş  çaresizlerin  özellikleri  arasındaki  ben­
zerlikler bakalım dikkatinizi çekecek mi?
Öğrenilmiş  çaresizlik  kültüründe  -girişteki  maymun  örneğinde 
olduğu  gibi-  'kendi  yapamadığım  başkalarına  da  yaptırmama'  davra­
nışı  çok  yaygındır.  Aynı  şekilde  düşündüğünü  yapmama  (fiziksel 
atalet)  ve  yaptığı  üzerine  düşünmeme  (zihinsel  atalet)  hali  sık 
görülür.
Hayatındaki eksik ve yetersizliklerden dolayı başkalarını suçlama eği­
limi bir diğer özelliktir. Pozitif yerine negatif düşünme eğilimi baş­
landır. Kişiler bir mum yakmak yerine karanlığa küfretmeyi, çözü­
me dönük düşünmek yerine sorunu köpürtmeyi tercih ederler.
Öğrenilmiş çaresizlik kültüründe kurtarıcı bekleme eğilimi yaygındır. 
Genç kızları beyaz atlı prens, dindarlan kurtarıcı (mehdi), erkekle­
ri kendisine 'babalık' yapacak politikacı ya da patron bekler.
Öğrenilmiş  çaresizlik  kültüründe  komplo  teorilerine  dayanan 
düşünme  biçimi  yaygındır.  Sonuçlara  değil,  gizli  niyetlere  bakıla­
rak yorumlar yapılır. Sosyal olaylar akılla analiz edilmez, 'provo­
kasyon' ve 'dış güçlerin oyunu' gibi laflarla açıklanmaya çalışılır.
Öğrenilmiş  çaresizlik  kültüründe  bilimsel  düşünmek,  ııeden-so- 
nuç  ilişkilerine  inanmak  yerine  şansa  ve  tesadüflere  inanma  eğilimi 
fazladır.  Bu  kültürde  insanlar  geleceklerini  bugün  yaptıklarıyla 
şekillendirdiklerine  inanmadıkları  için,  falcılar  gelecek  bilimci­
lerden daha makbuldür.
Öğrenilmiş  çaresizlik  kültüründe  eylemlerinin  sorumluluğunu 
üstlenmeme  anlayışı  egemendir.  Kendi  iradi  seçimlerinin  sonuç­
larını  önemsemezler.  İçinde  bulunduğu  durumun  sorumlu­
luğunu,  kişisel  kararlarına  bağlamak  yerine  kendisi  hakkında 
kaderin  ya  da  başka  kişilerin  planlarına  dayanarak  açıklama 
eğilimi yaygındır.
Öğrenilmiş  çaresizlik  kültüründe  geçmiş  merkezli  yaşama  anlayışı 
yaygındır.  Dikiz  aynasına  bakarak  ileri  doğru  gidilmeye  çalışılır! 
Geçmiş  merkezli  yaşamak  yüzünden  düşmanlıkların  süresi  daha 
uzun olur. Ülkeyi  canlılar değil, ölüler yönetir! Geleceğe hazırlan­
44

---

mak  yerine  geçmişin  problemlerini  tartışmak  tercih  edilir.  50  yıl 
önce Afrikalılar  da  Avrupalılar  da  savaşıyorlardı.  Afrikalılar  hâlâ 
'dedenin  kanını  yerde  koma  oğul'  anlayışıyla  savaşmaya  devam 
ediyor.  Avrupalılar  ise  geçmişi  unutmuş,  birlikte  (AB)  geleceği 
inşa ediyor. Geçmişi ne unut, ne büyüt.
Öğrenilmiş  çaresizlik  kültüründe  başarının  kişinin  kendi  ellerin­
de  olduğuna  inanılmaz.  Bunun  iki  sonucu  vardır.  Birincisi,  kişiler 
yetenek  yerine  ilişkilerine  dayanarak  yükselmeye  çalışır.  Bu  da 
bağımlı  başarılara  neden  olur.  İkincisi,  başarılı  kişiler  takdir  edil­
mek yerine kıskançlıkla karşılanır. Başarının şans ve bazı ilişkilerle 
geldiğine inanıldığı için kişinin onu hak etmediği düşünülür.
Öğrenilmiş  çaresizlik  toplumlarında  insanlar  enerjilerini  gerçek­
leşmesi  kendi  ellerinde  olan  hedeflere  harcamazlar.  Kendi  işlerini  iyi 
yapmak  yerine,  başkalarının  neyi  iyi  yapamadığını  görür,  eleş­
tirirler.  İnşaat  işçileri  iyi  evler  yapmak  yerine  memleketi  kur­
tarmaya  çalışırlar,  politikacılar  ülkeyi  en  iyi  şekilde  yönetmek 
yerine inşaat işleri yapmaya çalışırlar!
Öğrenilmiş  çaresizlik  kültüründe  günlük  konuşmalarda  sık  sık, 
"Böyle  gelmiş,  böyle  gider",  "Bunu  yapsan  ne  değişecek  ki"  gibi 
sınırlayıcı  genellemeler  kullanılır.  Kendini  küçük  görme,  özgüven 
düşüklüğü ve  buna  bağlı  olarak  elinden  gelenin  en iyisini yapmama 
eğilimi yüksektir.
Öğrenilmiş  çaresizlik  kültüründe  deneyime  dersten  daha  fazla 
değer  verilir.  "Biz  babadan  böyle  gördük"  anlayışı  egemendir. 
Yenilik  ve  öğrenme  yerine,  mevcut  alışkanlıkları  tekrarlama  eğilimi 
yaygındır.  Babadan  öğrenilmiş  sınırlayıcı  genellemelere  sadakatle 
bağlanılır,  akademik  çalışmalar  'en  iyi  yaşayan  bilir'  denilerek 
önemsenmez, okulda öğrenilenler küçümsenir.
Öğrenilmiş  çaresizlik  kültüründe  paranoya  psikolojisi  egemen 
olduğundan  dünya  dost-düşman  ekseninde  algılanır.  Tarihten  alı­
nan  dersler  dahi  düşmanlık  ve  intikam  doludur.  "Bizim  bizden 
başka  dostumuz  yok"  anlayışı  egemendir.  Korku  kültürü  ege­
mendir.  İnsanları  pozitif  idealler  değil,  negatif  korkular  'birlik  ve 
beraberlik' içinde tutar.
45

---

Öğrenilmiş çaresizlik kültüründe imalı iletişim ve 'karından konuş­
ma'  çok  yaygındır.  Öğrenilmiş  çaresizlik  psikolojisinde  yaşayanlar 
arasında  alınganlık  çok  yaygındır.  Kişiler  demek  istediklerini 
açıkça  söylemek  yerine,  "O  kendini  biliyor,"  imalarına  yönelir, 
kızına  bir  şeyler  söyleyerek  gelinine  bir  şeyler  anlatmaya  çalı­
şır.  Ahmet  Haşim,  "Türk  söylemez,  söylenir,"  deyişiyle  bunu 
anlatmaya çalışır.
Öğrenilmiş  çaresizlik  psikolojisinde  proaktif  motivasyon  yerine 
reaktif  motivasyon  tarzı  egemendir.  Birçok  iş  pozitif  düşünce 
gücüyle  değil,  nefret  edilen  birinin  'inadına'  başarılır.  Kişiler, 
birileri  tarafından  aşağıladığı  için  yükselir.  Komşuya  kızıp  ev 
sahibi  olunur.  Öfkenin  enerjisiyle  'hırs  yaparak'  başarıya  ulaşı­
lır.  İçten  değil,  dıştan  motive  etmeli  insanlar  çoğunluktadır.  Aynı 
şekilde  iç  disiplin  değil,  dış  disiplinle  iş  görme  anlayışı  egemen­
dir. Başta çavuş olmadan iş yapılmaz!
Eğer  bu  ülkede  yaşıyorsanız,  kariyerinizi  bu  topraklar  üzerinde 
kuruyorsanız,  bu  'acı'  gerçekleri  bilmeli  ama  teslim  olmamalısınız. 
Bu  ülkede  hayat  'Türk  usulü'  çalışıyor.  'Türk  usulü  iş  yapma' 
ile  ilgili  yaptığım  esprili  tespitlere  ve  bazı  'acı  gerçeklerimizi' 
anlatmama  bakıp  benim  bu  ülkeye  inanmadığımı  düşünürseniz 
yanılırsınız.