Mundarij a kirish

Delphi dasturlash tilida Pascal tili asos qilib olingan. CHunki bunga sabab dasturlashni o’rganmoqchi bo’lganlarning ko’pchiligi birinchi navbatda Pascal dasturlash tili bilan tanishib chiqadi. Delphi dasturlash tili uchun Paskal dasturlash tili asos qilib olinibdi. Xo’sh unday bo’lsa, bu ikkita tilning qanday o’xshashlik va farqli tomonlari bor?
Delphi dasturlash tilida Pascal siz foydalangan oldingi Pascal tiliday bo’lmaydi. Delphi dasturlash tilida yanada qulayroq Borland Pascal7 dasturlash tili tamonidan qo’llab quvvatlangan yangi sintaksisdan foydalaniladi.
Biz bilamizki, Paskalda biror kattaroq dastur, masalan amaliy dasturlar majmuini tuzmoqchi bo’lsak, albatta biz modulli dasturlashdan foydalanamiz. YA’ni qo’yilgan masalani kichikroq bo’laklarga bo’lib olamiz va shular bilan ishlaymiz. Natijani olish uchun esa, bu bo’laklarni birlashtiruvchi bitta asosiy dastur qilinadi. Aynan shu narsa Delphi dasturlash tilining asosi xisoblanadi. Agar biz Delphi da biror forma hosil qilsak, uholda Delphi bizga o’zi avtomatik tarzda shu formaga mos bo’lgan modullarni va bu modullarni boshqaruvchi dasturni tuzib beradi. Boshqaruvchi dasturni Delphi da, agar unga o’zimiz nom bermasak, Project1.dpr deb nomlaydi. Bunda .dpr fayl kengaytmasi. Avtomatik tarzda tashkil qilingan modulga biz nom bermasak, u holda Delphi uni Unit1.pas deb nomlaydi. O’zimiz esa .pas kengaytmasini saqlagan holda hohlagan nomimizni berishimiz mumkin. Boshqa dasturlash tili Basic Microsoft firmasi tomonidan ishlab chiqarilgan Vishual basic dasturlash tilida qo’llaniladi. bu dasturlash tili Delphi dasturlash tiliga yakin, ammo ob’ektga mo’ljallangan xossalariga muvofiq emas.. SHunday bo’lsa ham Visual basic xodisalar bilan boshqariladi va Windows asosida professional ishlab chiqarishda zarurligini ko’rsatdi. Uning asosiy imkoniyatlari qator yillar davomida o’z holicha qolib kelmoqda. Delphi vujudga kelgunga qadar Visual basic haqiqatdan ham Windows muxiti uchun yagona vizual ishlab chiqarish instrumenti bo’lgan. Windows uchun tuzilgan programmaning ichki tuzilishi konsol programmalarning ichki tuzilishidan farqlanadi. Dastur bajarilishida kalit so’zlar bo’lgan begin va end orasiga olingan operatorlarni windows boshqacha shaklda boshqaradi, yani ularni hodisa deb qaraydi. Har bir hodisaning o’ziga mos xossalari mavjud. Dasturlashda bu xossalardan keragini tanlab ishlatiladi. Bu tanlash ob’ektlar inspektorida qilinadi. Ob’ektlar inspektori ikki qismdan iborat Properties yani xodisalar va Events xossalar.Delphi dasturlash tili siz yaratmoqchi bo’lgan dastur (prilojeniya)ni Windows amaliyot tizimi bilan bog’lagan holda boshqarishning keng va juda qulay imkoniyatlarini beradi. Bunday muxitda ishlash uchun eng avvalo siz o’zingizni Windows muxitida bemalol ishlay oladigan foydalanuvchidek xis qilishingiz lozim. Buning uchun esa Windows amaliyot tizimini mukammal darajada yaxshi bilishingiz darkor bo’ladi. Agarda siz Windows amaliyot tizimi bilan tanish bo’lsangiz Windows muxitida ishlovchi dasturlarni tuzish uchun yaxshilab tayyorgarlik qilishingiz lozim. Vizual dasturlash muxitida dastur tashkil qilgan termin va tushunchalarning butun assortimentidan foydalaniladi. Masalan, ob’ekt, xossa va hodisa tushanchalari Visual dasturlash muxitlarida standart obraz deb tushuniladi.
Delphi dasturlash tili uchun Paskal dasturlash tili asos qilib olingan. Xo’sh unday bo’lsa, bu ikkita tilning qanday o’xshashlik va farqli tomonlari bor?
Biz bilamizki, Paskalda biror kattaroq dastur, masalan amaliy dasturlar majmuini tuzmoqchi bo’lsak, albatta biz modulli dasturlashdan foydalanamiz. YA’ni qo’yilgan masalani kichikroq bo’laklarga bo’lib olamiz va shular bilan ishlaymiz. Natijani olish uchun esa, bu bo’laklarni birlashtiruvchi bitta asosiy dastur qilinadi. Aynan shu narsa Delphi dasturlash tilining asosi xisoblanadi. Agar biz Delphi da biror forma hosil qilsak, uholda Delphi bizga o’zi avtomatik tarzda shu formaga mos bo’lgan modullarni va bu modullarni boshqaruvchi dasturni tuzib beradi. Boshqaruvchi dasturni Delphi da, agar unga o’zimiz nom bermasak, Project1.dpr deb nomlaydi. Bunda .dpr fayl kengaytmasi. Avtomatik tarzda tashkil qilingan modulga biz nom bermasak, u holda Delphi uni Unit1.pas deb nomlaydi. O’zimiz esa .pas kengaytmasini saqlagan holda hohlagan nomimizni berishimiz mumkin.
Tuzilgan dasturni EXM xotirasida saqlash uchun asosiy menyuning File bandidan foydalaniladi. Dasturni kompilyaSiya qilish uchun asosiy menyuning RUN bandidan foydalaniladi. Agar dasturda xatoliklar bo’lsa, kompilyaSiya qilish jarayonida bu xatoliklar ko’rsatib boriladi. Agar xatolik bo’lmasa, dastur ishga tushadi.Agarda hozirgi kunda obe’kt so’zi ob’ektiv dasturlashda namoyon bo’lsa, oldingi davr bilan taqqoslanilganda dastur ta’minoti mashinasining sharofati bilan bu tushunchasi o’z doirasining bir qismini yo’qotadi. YA’ni, hozirgi davrda obe’kt termini oldingiga qaraganda mihim kenglikda aniqlanadi. Obe’kt tushunchasini aniqlash uchun qiyin bo’lgan dasturiy terminlardan foydalanish talab qilinmaydi. Delphi dasturlash tilida ham xuddi boshqa Visual dasturlash muxitlaridagidek obe’kt tugma (knopka), belgi (metka), ma’lumot darchasi (okno soobsheniy), maydon va boshqa bo’ladi. Obe’ktni yaratishdan maqsad undan dasturda foydalanishdir. YA’ni obe’kt bu- sizning dasturingizda qandaydir o’lchamda qurilgan elementdir. Obe’ktni oddiy bir element deb qarash mumkin. Masalan, ramka, forma, va bir qancha eldementlardan tashkil topgan forma.
Obe’ktlarni yaratishda obe’ktni tanlab formada joylashtirilganda obe’kt o’zining standart o’lchamida qo’yilgan joyda paydo bo’ladi. Uning o’lchamlarini esa istagan darajada (formaning o’lchamlaridan katta bo’lmagan) o’zgartirishingiz mumkin. Siz obe’ktni formada joylashishingiz bilanoq, uning barcha atributlari (o’lchami, ekrandagi joylashish o’rni, xossalari va hokozalar.) darhol dastur kodida namoyon bo’ladi. Obe’ktni ekranda joylashingiz bilanoq unga tegishli bo’lgan dastur kodlari avtomatik tarzda bitta faylga yoziladi.Har qanday obe’ktning o’ziga xos xususiyatlari bo’ladi. Ob’ekt xodisadan tashqari o’zining xossalariga ham ega bo’ladi. Xossa bu ob’ektni o’ziga xos xususiyatlarini ochib beruvchi xususiyatdir. Masalan rangini, balandligi kengligi, ekranda joylashishini va xokazolarini. Ob’ekt xossasi bu xuddi proSeduraning lokal o’zgaruvchisi kabidir. YA’ni lokal o’zgaruvchilardan faqat prodSedura bajarilganda foydalaniladi. Xuddi shuningdek xossa ham ob’ekt bilan uzviy bog’langan va ular ob’ekt atributlari bo’ladi, uning qurilish materiallarini namayon qiluvchi lokal o’zgaruvchilar prodSedura ichida o’zgartirish uning bajarilishini o’zgartiradi.

3.