Mundarija: asosiy qism I. Bob. Xotiraning psixolog olimlar tomonidan o’rganilishi va nerv-fiziologik asosi

Harakat xotirasi – bu turli harakatlar yoki tizimlarini esda olib qolish, saqlash va
eslash. U, masalan, piyoda yurish, mashinani boshqarish, raqs tushish va boshqalarda turli harakatli malaka va ko‘nikmalarning shakllanishi uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Emotsional xotira – bu boshdan kechirilgan sezgi va emotsional holatga nisbatan
xotira. Hissiyotlar doimo ehtiyoj va qiziqishlarimizning qanday qoniqtirilayotgani, atrofolam bilan munosabatlarimiz qanday amalga oshirilayotgani haqida xabar berib turadilar.
Boshdan kechirilgan va xotirada saqlanib qolgan sezgilar harakatga boshlovchi yoki o‘tmishda salbiy kechinmalarni uyg‘ otgan harakatdan tutib qoluvchi xabarlar sifatida namoyon bo‘ladi.
Obrazli xotira – bu tasavvurlar, tabiat va hayot manzaralari, shuningdek, ovoz, hid,
ta’mlarga nisbatan bo‘lgan xotira. U ko‘rish, eshitish, tuyish, hid bilish va ta’m bilish bilan bog‘ liq bo‘ladi. Ba’zan eydetik xotira – ba’zi individlarning(eydetiklar) avval idrok qilingan jism va sahnalar o‘ta to‘laqonli va obrazini esda saqlash va eslash qobiliyatiga ega bo‘lgan odamlar uchrab turadi. Eydetik obrazlar jismning mavjud emasligida yuzaga kelib, oddiy tasavvurga xos bo‘lmagan izchil ko‘rgazmalilik xususiyatiga ega bo‘lishi bilan tasavvurlarga o‘xshash bo‘ladi.
So‘z-mantiqiy xotira fikrlar, tushunchalarni esda olib qolish, saqlash va eslashda
ifodalanadi. So‘z-mantiqiy (semantik, verbal) xotira yordamida inson aqliy qobiliyati axborot bazasi hosil bo‘ladi, ko‘pchilik fikrlash operatsiyalari (o‘qish, hisob va h.k.) amalga oshiriladi. So‘z-mantiqiy xotirada muhim o‘rinni ikkinchi xabar tizimi egallaydi.
So‘z-mantiqiy xotira – bu o‘zining sodda shakllarida hayvonlarga ham xos bo‘lgan
motorli, emotsional va obrazli xotiralardan farqli ravishda faqat insonga xos bo‘lgan maxsus xotira. Xotiraning bu turi maktab va oliy o‘quv yurtlaridagi o‘quv jarayonida bilimlarni o‘zlashtirishda etakchi o‘rinni egallaydi.
Xotira faoliyat maqsadiga bog‘ liqligiga ko‘ra ixtiyorsiz va ixtiyoriy xotiralarga
bo‘linadi. Biror narsani esda olib qolish yoki esga tushirish maxsus maqsadga ega
bo‘lmagan esda olib qolish va eslash ixtiyorsiz xotira deyiladi. SHunday maqsad
ko‘zlanganida ixtiyoriy xotira haqida so‘z yuritiladi.
Axborot saqlashning vaqt bo‘yicha belgilanganligiga bog‘ liq ravishda xotirani
qisqa muddatli, uzoq muddatli va operativ xotiraga bo‘lish mumkin. Chegaralangan vaqt (30 soniyagacha) ichida axborot saqlash xususiyatiga ega bo‘lgan va ushlab qolinadigan elementlar soni deyiladi.Bu xotira idrok qilinganlarning faqatgina umumlashtirilgan obrazini, uning ahamiyatga molik elementlarini saqlab qoladi. Xotira ushbu turining hajmi 5-7 ob’ekt
bilan chegaralangan.