Mundarija kommunikativ madaniyat tushunchalari besh Kichik yoshdagi o'quvchining kommunikativ nutq faoliyati o'n to'rt Nutq faoliyati jarayonida kichik yoshdagi o'quvchilarning kommunikativ madaniyatini rivojlantirish vositalari bob

1.2 Kichik yoshdagi o'quvchining kommunikativ nutq faoliyati

Nutq eng boshidanoq ijtimoiy hodisa, muloqot vositasi sifatida vujudga keladi. Biroz vaqt o'tgach, nutq, qo'shimcha ravishda, atrofimizdagi dunyoni bilish, harakatlarni rejalashtirish vositasiga aylanadi. Rivojlanayotgan bola tobora murakkab til birliklaridan foydalanadi. Lug‘at boyitiladi, frazeologizmlar o‘zlashtiriladi, bola so‘z yasalish qonuniyatlarini, fleksiya va so‘z birikmalarini, turli sintaktik konstruksiyalarni o‘zlashtiradi. U o‘zining tobora murakkablashib borayotgan bilimlarini yetkazish, faoliyat jarayonida atrofdagilar bilan muloqot qilish uchun ushbu til vositalaridan foydalanadi.

Nutq faoliyati - ijtimoiy-tarixiy tajribani uzatish va o'zlashtirish, aloqa o'rnatish va o'z harakatlarini rejalashtirish uchun og'zaki muloqot jarayoni.
Nutq faoliyati o'zboshimchalik darajasi (faol va reaktiv), murakkablik darajasi (nomlash nutqi, kommunikativ nutq), dastlabki rejalashtirish darajasi (murakkab tuzilmaviy tashkil etish va dastlabki rejalashtirishni talab qiladigan monologik nutq va dialogik nutq) bilan farqlanadi. .
Yosh talabalarning bayonotlari erkin, o'z-o'zidan. Ko'pincha bu oddiy nutq: nutqni takrorlash, nutqni nomlash; siqilgan, beixtiyor reaktiv (dialogik) nutq ustunlik qiladi. Maktab kursi o'zboshimchalik bilan, kengaytirilgan nutqni shakllantirishga hissa qo'shadi, uni darsda rejalashtirishga o'rgatadi.
Talabalar oldiga savolga toʻliq va batafsil javob berishga, maʼlum reja boʻyicha gapirib berishga, oʻzini takrorlamaslikka, toʻgʻri, toʻliq gaplarda gapirishga, katta hajmdagi materialni izchil aytib berishga oʻrgatish vazifasini qoʻyish kerak. . O'quv faoliyati jarayonida o'quvchilar erkin, faol, dasturlashtirilgan, kommunikativ va monolog nutqni o'zlashtirishlari kerak. Boshlang'ich maktab yoshida nutqning barcha tomonlari rivojlanadi: fonetik, grammatik, leksik. Birinchi sinf o'quvchilari deyarli barcha fonemalarga ega, ammo fonetik tomonga katta e'tibor berilishi kerak, chunki o'qish va yozishni o'rganish yaxshi rivojlangan fonematik quloqni talab qiladi, ya'ni. idrok etish, barcha fonemalarni to'g'ri ajratish, ularni tahlil qilishni o'rganish, har bir tovushni so'zdan ajratish, tanlangan tovushlarni so'zlarga birlashtirish. Boshlang'ich maktab yoshida tilning grammatik tomonining rivojlanishi ham sodir bo'ladi. Bola maktabga ona tilining grammatik tuzilishini amalda bilgan holda keladi, ya'ni. u so‘zlarni gapga bog‘laydi, bog‘laydi. Tilning grammatik tuzilishining rivojlanishiga nutq faoliyatining yangi shakli - yozma nutq yordam beradi. Yozma taqdimotda tushunish zarurati talabani nutqini grammatik jihatdan to‘g‘ri qurishga majbur qiladi.
Nutq faoliyati nafaqat so'zlardan foydalanishning ma'lum holatlarini mexanik ravishda takrorlashni, balki so'zlarning ijodiy ishlashini, ularni yangi vaziyatlarda, yangi ma'nolarda tushunish va ishlatishni ham talab qiladi. Demak, o‘quvchilarning lug‘atni o‘zlashtirishdagi muvaffaqiyati ham esda qoladigan so‘zlarning soni, ham ulardan keng va yetarli darajada foydalana olishi bilan belgilanadi. Oldindan ma'lum bo'lgan so'zlarni bolaning tajribasiga o'xshatib ishlatishning yangi holatlarini mustaqil ravishda tushuning, yangi so'zning ma'nosini taxmin qiling, ma'lum bir vaziyatda eng to'g'risini tanlay oling.
Quyi sinflarda nutqni rivojlantirish birinchi navbatda ona tili darslarida amalga oshiriladi. Nutqni o'zlashtirish bir vaqtning o'zida bir nechta yo'nalishlarda boradi: nutqning tovush-ritmik, intonatsion tomonining rivojlanish chizig'i bo'ylab, grammatik tuzilishni o'zlashtirish chizig'i bo'ylab, lug'atning rivojlanish chizig'i bo'ylab, katta va katta. o'quvchilarning o'z nutq faoliyatidan xabardorligi.
O'rganishning bunday tashkil etilishi bilan tilning eng muhim funktsiyasi markazda - kommunikativdir. Bola uchun tilning kommunikativ funktsiyasini ochib berish uni rejalashtirishga, o'z fikrlarini til vositalari bilan ifodalashga, muloqot ishtirokchisining mumkin bo'lgan reaktsiyalarini oldindan bilishga, nutq faoliyatini nazorat qilishga o'rgatish demakdir.
Umuman olganda, til bola tomonidan o'z-o'zidan, muloqotda, nutq faoliyati jarayonida o'zlashtiriladi. Lekin bu etarli emas; o'z-o'zidan olingan nutq ibtidoiy va har doim ham to'g'ri emas. Tilning ba'zi juda muhim jihatlarini, qoida tariqasida, o'z-o'zidan egallab bo'lmaydi va shuning uchun maktab yurisdiktsiyasi ostidadir.
Bu adabiy tilni me’yorga bo‘ysundirish, adabiy, to‘g‘ri tilni noadabiy tildan, xalq tilidan, shevalardan, jargonlardan ajrata bilishdir. Maktabda adabiy til o‘zining badiiy, ilmiy va so‘zlashuv variantlarida o‘qitiladi. Bu juda katta miqdordagi material, yuzlab yangi so'zlar, allaqachon ma'lum bo'lgan so'zlar haqida minglab yangi bilimlar, ko'plab bunday birikmalar, bolalar og'zaki maktabgacha nutq amaliyotida umuman foydalanmagan sintaktik tuzilmalar.
Maktabda o'quvchilar o'qish va yozishni o'rganadilar. O'qish ham, yozish ham til tizimiga, uning fonetikasi, grafikasi, lug'ati, grammatikasi, imlosini bilishga asoslangan nutqiy malakadir. Bularning barchasi bolaga o'z-o'zidan kelmaydi, hamma narsani o'rgatish kerak; nutqni rivojlantirish usuli shunday qiladi.
Nutqni rivojlantirish bo'yicha maktab ishining uchinchi yo'nalishi - bu bolalarning nutq qobiliyatlarini ma'lum bir minimal darajaga etkazish, undan pastda hech qanday o'quvchi qolmasligi kerak. Bu o`quvchilar nutqining takomillashuvi, uning madaniyati, barcha ifodali imkoniyatlarining yuksalishidir.
Nutq inson faoliyatining juda keng doirasidir. Nutqni rivojlantirishda uchta qator ajratiladi: so'z ustida ishlash, ibora va gap ustida ishlash, izchil nutq ustida ishlash.
Umuman olganda, ushbu uch ish liniyasining barchasi bir vaqtning o'zida bo'ysunuvchi munosabatda bo'lsa-da, parallel ravishda rivojlanadi: lug'at ishi jumlalar, izchil nutq uchun material beradi; hikoya, inshoga tayyorgarlik jarayonida so‘z va gap ustida tayyorgarlik ishlari olib boriladi. Nutqni rivojlantirishda talabalar va o'qituvchilarning uzoq mashaqqatli mehnati talab qilinadi. Vaqtinchalik muvaffaqiyatsizliklar, buzilishlar qo'rqinchli bo'lmasligi kerak. Nutqni rivojlantirish bo'yicha tizimli ishlar albatta o'z samarasini beradi. Nutq qobiliyatlari va qobiliyatlari geometrik progressiya qonunlariga muvofiq rivojlanadi: kichik muvaffaqiyat ko'proq narsaga olib keladi - nutq yaxshilanadi va boyitiladi.
Kichik maktab o'quvchilarining tengdoshlari bilan muloqot qilish madaniyati kattalar bilan muloqotdan sifat jihatidan farq qiladigan bir qator muhim xususiyatlarga ega. Keling, ushbu xususiyatlarni ko'rib chiqaylik.
Eng muhim farqlovchi xususiyat - kommunikativ harakatlarning xilma-xilligi va ularning juda keng doirasi. Tengdosh bilan muloqotda kattalar bilan muloqotda deyarli uchramaydigan ko'plab harakatlar va murojaatlarni kuzatish mumkin. Bola tengdoshi bilan bahslashadi, o'z irodasini yuklaydi, ishontiradi, talab qiladi, buyuradi, aldaydi, pushaymon bo'ladi. Aynan boshqa bolalar bilan muloqotda xulq-atvorning da'vogarlik, o'zini ko'rsatishga intilish, norozilik bildirish, hazillashish, xayolparastlik kabi murakkab shakllari paydo bo'ladi.
Tengdoshlar bilan muloqotning navbatdagi xususiyati uning nihoyatda yorqin hissiy boyligidir. Yosh o'quvchilar o'rtasidagi yuqori hissiylik va aloqaning bo'shashmasligi ularni kattalar bilan o'zaro munosabatlardan ajratib turadi. Tengdoshlarga qaratilgan harakatlar sezilarli darajada yuqori adekvat yo'nalish bilan tavsiflanadi. Kichik maktab o'quvchisi tengdoshlari bilan muloqotda 9-10 baravar ko'proq ekspressiv-mimik ko'rinishga ega bo'lib, g'azablangan g'azabdan zo'ravon quvonchgacha, noziklik va hamdardlikdan g'azabga qadar turli xil hissiy holatlarni ifodalaydi. Yoshligida maktab o'quvchilari kattalar bilan muloqot qilishdan ko'ra uch baravar ko'proq tengdoshlarini ma'qullaydilar va u bilan to'qqiz baravar ko'proq ziddiyatli munosabatlarga kirishadilar [19].
Yosh o'quvchilarning aloqalarining hissiy boyligi tengdoshning ko'proq afzal qilingan va jozibali aloqa sherigiga aylanishi va aloqadagi keskinlik darajasini va sherikga intilish darajasini ifodalovchi aloqaning ahamiyati bilan bog'liq. tengdoshi bilan o'zaro munosabatlar sohasida kattalarga qaraganda yuqori.
Yosh o'quvchilarning aloqalarining o'ziga xos xususiyati ularning nostandart va tartibga solinmagan tabiatidadir. Agar kattalar bilan muloqotda, hatto eng qo'rqoq yosh o'quvchilar ham ma'lum umumiy qabul qilingan xatti-harakatlar normalariga rioya qilsalar, tengdoshlari bilan muloqot qilishda talaba eng kutilmagan harakatlar va harakatlardan foydalanadi. Bu harakatlar o'ziga xos bo'shlik, tartibsizlik, naqshlarning yo'qligi bilan ajralib turadi: kichik yoshdagi o'quvchilar sakraydilar, g'alati pozalar oladilar, qiyshaydilar, bir-biriga taqlid qiladilar, yangi so'zlar va tovush birikmalarini o'ylab topadilar, turli ertaklar tuzadilar. Bunday erkinlik tengdoshlar jamiyati bolaga o'zining asl boshlanishini ko'rsatishga yordam beradi. Biroq, tartibga solinmagan va bo'shashgan muloqot, oldindan aytib bo'lmaydigan va nostandart vositalardan foydalanish kichik yoshdagi talabalar o'rtasidagi muloqotning o'ziga xos belgisi bo'lib qolmoqda [19].
Tengdoshlar bilan muloqotning yana bir xususiyati - tashabbuskorlik harakatlarining o'zaro harakatlaridan ustunligi. Bu, ayniqsa, sherikning o'zaro faolligi yo'qligi sababli parchalanib ketadigan muloqotni davom ettirish va rivojlantirish mumkin emasligida aniq namoyon bo'ladi. Kichikroq o'quvchi uchun uning o'z harakati yoki bayonoti eng muhim hisoblanadi va ko'p hollarda u tengdoshining tashabbusini qo'llab-quvvatlamaydi. Ular kattalarning tashabbusini ikki baravar tez-tez qabul qiladilar va qo'llab-quvvatlaydilar. Boshqa bolalar bilan muloqotda sherikning ta'siriga nisbatan sezgirlik kattalarga qaraganda ancha past. Kommunikativ harakatlardagi bunday nomuvofiqlik ko'pincha kichik o'quvchilar o'rtasida nizolar, noroziliklar, noroziliklarni keltirib chiqaradi.
Bu xususiyatlar boshlang'ich maktab yoshidagi kichik maktab o'quvchilari o'rtasidagi nizolarning o'ziga xos xususiyatlarini aks ettiradi. Biroq, muloqotning mazmuni 10 yildan 15 yilgacha sezilarli darajada o'zgaradi. Boshlang'ich maktab yoshida kichik maktab o'quvchilarining bir-biri bilan muloqot qilish madaniyati har tomonlama sezilarli darajada o'zgaradi: ehtiyojning mazmuni, motivlari va aloqa vositalari o'zgaradi. Bu o'zgarishlar muammosiz, asta-sekin davom etishi mumkin, ammo ularda sifat o'zgarishlari kuzatiladi, go'yo sinish [19].
Birinchi burilish nuqtasi boshqa kichik maktab o'quvchilarining kichik maktab o'quvchisi hayotidagi ahamiyatining keskin oshishida namoyon bo'ladi. Agar maktabda bo'lganidan keyin bir yoki ikki oy ichida uning tengdoshlari bilan muloqotga bo'lgan ehtiyoji juda kamtarona o'rin egallagan bo'lsa, katta yoshdagi o'quvchilar uchun bu ehtiyoj birinchi navbatda ilgari surilgan bo'lsa, endi ular aniq afzal ko'rishni boshlaydilar. tengdoshlarining kompaniyasi, kattalar yoki bitta o'yin.
Ikkinchi sinish tashqi tomondan kamroq aniq ifodalangan, ammo u kamroq ahamiyatga ega emas. Bu tanlangan qo'shimchalarning namoyon bo'lishi, bolalar o'rtasida yanada barqaror va chuqurroq munosabatlarning paydo bo'lishi bilan do'stlik bilan bog'liq.
Shunday qilib, kichik yoshdagi o'quvchilarning kommunikativ madaniyatini tarbiyalashda kichik yoshdagi o'quvchilarning psixologik va pedagogik xususiyatlarini hisobga olish kerak. Boshlang'ich maktab yoshi bola hayotidagi eng muhim va hal qiluvchi davrlardan biri bo'lib, uning rivojlanishi jarayonida barcha psixik jarayonlar o'zgaradi, bu esa o'z navbatida bolaning shaxsiyatini tubdan o'zgartiradi.
Asosiy muloqot qobiliyatlarining etishmasligi nafaqat oilada, balki birgalikdagi faoliyat davomida jamoada ham ko'plab nizolarga olib keladi. Muvaffaqiyatga erishish uchun siz ko'proq kommunikativ bo'lishingiz, moslasha olishingiz, samarali o'zaro ta'sir o'tkazishingiz va aloqa jarayonlarini boshqarishingiz kerak.
Tadqiqot natijalari O.N. Mostov va I.N. Agafonov bizga maktabdagi muloqot uslubi (1-2-sinflar) bo'yicha kichik maktab o'quvchilarining uch turini ajratishga imkon berdi. O'quvchilarning egosentrik (18%) va ishonchsiz turlari (32%) o'quvchilari muloqotda muvaffaqiyatning past darajasi bilan ajralib turadi, ular muloqot ko'nikmalarining og'zaki tomonini rivojlantirishda eng katta qiyinchiliklarni boshdan kechiradilar. Maktab o'quvchilarining 50% ga yaqinini do'stona tip deb tasniflash mumkin. Ushbu maktab o'quvchilari guruhi o'zini ijobiy his qilishlari va sinfdoshlariga nisbatan ijobiy munosabatning mavjudligi bilan ajralib turadi.[16]
Yuqoridagi ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, bolalarning maktabga kommunikativ tayyorgarligi darajasi jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Asosiy kommunikativ kompetentsiyalarni (boshqacha aytganda, universal ta'lim faoliyatining kommunikativ komponenti) maqsadli va tizimli shakllantirmasdan turib , salbiy individual xususiyatlarni engib bo'lmaydi.
Aynan maktab, o'qituvchi, o'quvchilarning kommunikativ muloqotini puxta tashkil etuvchi, ijtimoiy muhitda o'quvchilar o'rtasidagi aloqa etishmasligini kamaytirish muammosini hal qiladi.
Kommunikativ madaniyatni shaxsiy xususiyatlar tizimi sifatida ham ko'rib chiqish mumkin, jumladan:
1) ijodiy fikrlash (nostandart, fikrlashning moslashuvchanligi, buning natijasida muloqot ijtimoiy ijodkorlikning bir turi sifatida namoyon bo'ladi);
2) nutq harakati madaniyati (iboralarni tuzishda savodxonlik, fikrlarni ifodalashning soddaligi va ravshanligi, majoziy ifodalilik va aniq dalillar, muloqot holatiga mos keladigan ohang, ovoz dinamikasi, temp, intonatsiya va, albatta, yaxshi diksiya. );
3) o'zini muloqotga moslashtirish va o'z holatini psixo-emotsional tartibga solish madaniyati;
4) imo-ishoralar madaniyati va harakatlarning plastikligi (psixofizik taranglik va dam olishni o'z-o'zini boshqarish, faol o'z-o'zini faollashtirish);
5) aloqa hamkorining kommunikativ harakatlarini idrok etish madaniyati;
6) hissiyotlar madaniyati (muloqotda emotsional-baholovchi hukmlarning ifodasi sifatida).
Yosh o'quvchi uchun muloqot madaniyatining ahamiyati nimada?
Birinchidan, bu akademik muvaffaqiyatga ta'sir qiladi. Oddiy misol, agar talaba doskada javob berishga uyalsa yoki bir vaqtning o'zida haddan tashqari tashvish his qilsa, uning haqiqiy javobi (kommunikativ kompetentsiyaning timsoli sifatida) bilimga ega bo'lgandan ko'ra yomonroq bo'ladi va shunga mos ravishda uning balli past bo'ladi. . Olingan salbiy tajriba keyingi ta'lim faoliyatiga salbiy ta'sir qiladi.
Ikkinchidan, bolaning maktabda moslashish jarayoni, xususan, uning sinf jamoasidagi hissiy farovonligi ko'p jihatdan muloqot madaniyatiga bog'liq. Agar u sinfdoshlari bilan osongina umumiy til topsa, u psixologik qulaylikni boshdan kechiradi. Aksincha, boshqalar bilan muloqot qila olmaslik do'stlar doirasini toraytiradi, rad etish hissini keltirib chiqaradi va kelajakda xulq-atvorning antisosial shakllarini qo'zg'atishi mumkin.
Uchinchidan, kommunikativ madaniyatni nafaqat uning kelajakdagi hayotining bugungi samaradorligi va farovonligining sharti sifatida emas, balki ta'lim jarayonida kommunikativ kompetentsiyaning namoyon bo'lishi deb hisoblash mumkin.
Kichik maktab o'quvchilarining kommunikativ madaniyatini shakllantirish Federal davlat ta'lim standartida qanday o'rin tutadi? Ikkinchi avlod standartlarining asosiy g‘oyalaridan biri sifatida ta’limning kommunikativ mohiyatiga qiziqish ortib bormoqda.
Aloqa tadbirlari quyidagilarni ta'minlaydi:
- ijtimoiy kompetentsiya va boshqa odamlarning, sheriklarning aloqa yoki faoliyatdagi pozitsiyasini hisobga olish;
- tinglash va dialogga kirishish qobiliyati;
- muammolarni jamoaviy muhokama qilishda ishtirok etish;
- tengdoshlar guruhiga qo'shiling va tengdoshlar va kattalar bilan samarali muloqot va hamkorlikni o'rnating.
Kommunikativ harakatlarni uch guruhga bo'lish mumkin:
- o'zaro ta'sir sifatida muloqot (faoliyatda suhbatdosh yoki sherikning pozitsiyasini hisobga olishga qaratilgan kommunikativ harakatlar);
- hamkorlik, hamkorlik sifatida aloqa (mohiyatli asosiy - umumiy maqsadga erishish uchun sa'y-harakatlarni muvofiqlashtirish);
- aloqa ichkilashtirish sharti sifatida (boshqa odamlarga ma'lumot uzatish va aks ettirishni shakllantirish vositasi bo'lib xizmat qiladigan kommunikativ va nutq harakatlari).
Muloqot o'zaro ta'sir sifatida.
Faoliyatdagi suhbatdosh yoki sherikning pozitsiyasini hisobga olishga qaratilgan muloqot harakatlari
Ushbu bosqichda kommunikativ harakatlarni shakllantirishning muhim vazifalaridan biri shaxslararo va fazoviy munosabatlarda egosentrik pozitsiyani engib o'tishdir. Bolalar nafaqat hisobga olishni, balki boshqa odamlarning turli xil fikrlarini oldindan bilishni, o'z fikrini asoslashni va isbotlashni ham o'rganishlari kerak.
O'qituvchi rahbarligida ular quyidagi ko'nikmalarni rivojlantiradilar:
- talabalarning muloqotda ishtirok etishga tayyorligi;
- savollarga javob berish, to'liq javob berish;
- mavzu yuzasidan savollar berish;
- xabarlar qilish.
Muloqot hamkorlik sifatida.
Hamkorlikka qaratilgan aloqa harakatlari.
Yagona maqsadga erishish uchun sa'y-harakatlarni muvofiqlashtirish, birgalikdagi tadbirlarni tashkil etish va amalga oshirish muhimdir.
Maktabgacha yoshdagi bolalik davridan kelib chiqqan holda, sa'y-harakatlarni muvofiqlashtirish qobiliyati bolaning maktab o'qishining butun davri davomida jadal rivojlanadi.
Ayni paytda, bu qobiliyatning shakllanishi ko'pincha kechiktiriladi va maktabga kelgan ko'plab bolalar individualistik, "kooperatsiyaga qarshi" tendentsiyalarni, sherikga e'tibor bermasdan ishlashga moyilligini namoyon etadilar. Boshlang'ich maktab yoshida bolalar umumiy mashg'ulotlarda faol ishtirok etadilar. Maktab o'quvchilarining haqiqiy hamkorligi mavjud: bolalar bir-biriga yordam berishadi, o'zaro nazoratni amalga oshiradilar. Tengdoshlar guruhi bilan ijtimoiy o'zaro munosabatlar va do'stlar orttirish qobiliyatini egallash ushbu maktab bosqichidagi eng muhim rivojlanish vazifalaridan biridir. Ma'lumki, o'smirning shaxsiy rivojlanishining farovonligi ko'p jihatdan boshlang'ich maktab yoshida olingan konstruktiv muloqot ko'nikmalariga bog'liq.
Talabalar quyidagi ko'nikmalarga ega bo'ladilar:
- nutqning soddaligi va ravshanligi;
- o'z bayonotingizni hamma uchun tushunarli qilish qobiliyatini rivojlantirish;
- bayonotni tasdiqlovchi misollarni tanlash qobiliyati;
- boshqalar bilan aloqa o'rnatish.
Muloqot ichkilashtirish sharti sifatida (tashqi ijtimoiy faoliyatni o'zlashtirish orqali inson psixikasining ichki tuzilmalarini shakllantirish).
Kommunikativ universal harakatlarning uchinchi katta guruhi boshqa odamlarga ma'lumot uzatish vositasi bo'lib xizmat qiladigan kommunikativ-nutq harakatlari bilan shakllanadi. Maktabga kirgunga qadar, bolalar sherik uchun tushunarli bo'lgan bayonotlarni qurishlari kerak, u nimani bilishi va ko'rishi va nima yo'qligini hisobga olishi kerak; ular yordamida faoliyat sherigidan kerakli ma’lumotlarni olish uchun savollar bera olish. 6,5-7 yoshda bolalar harakat qilish uchun muhim ko'rsatmalarni aniqlash va nutqda ko'rsatish, shuningdek, ularni sherigiga etkazish (xabar berish) imkoniyatiga ega bo'lishi kerak.
Kommunikativ hamkorlik ko'nikmalari rivojlanmoqda:
- juftlikda, guruhda suhbat o'tkazish qobiliyati;
- konstruktiv muloqot, bahs-munozara o'tkazish qobiliyati;
- munozarada ishtirok etish qobiliyati;
- konferentsiyalar, o'yinlarda qatnashish.
Ta'lim jarayonida universal ta'lim faoliyatining kommunikativ komponentini shakllantirish vositalarini tanlash dolzarb muammodir.
Umumlashtirilgan xarakterdagi kommunikativ va nutqiy harakatlarning asosiy turlari birinchi navbatda sinfdan tashqari mashg'ulotlarga taalluqlidir. Munozaralar o'rinsiz bo'ladigan mavzular yo'qligi va talabalarning kichik guruhlardagi ishi turli nuqtai nazarlarni muvofiqlashtirishni talab qilmaydiganligi sababli, umumiy natijaga erishishda dolzarb muammo - bu mavzuni tanlash va uni ishlab chiqish. eng samarali o'quv vazifalarining aniq to'plami (har bir fan sohasi doirasida). Va eng muhimi, sinfda "o'qituvchi-shogird", "o'quvchi-talaba" ta'lim hamkorligini tashkil etish usullarini o'zlashtirishda. Kommunikativ universal ta'lim harakatlarini shakllantirish uchun quyidagi turdagi vazifalarni taklif qilish mumkin:
- sherigiga topshiriq berish;
- do'stning ishi haqida fikr-mulohazalar;
- krossvord tuzish bo'yicha guruh ishi;
- "Kim haqida gapirayotganimizni taxmin qiling";
- dialogli tinglash (mulohazalar uchun savollarni shakllantirish);
- "hikoya tayyorlang ...", "og'zaki tasvirlang ...", "tushuntiring ..." va boshqalar.
Ushbu muammoni hal qilish uchun keng imkoniyatlar har xil turdagi o'yinlardan foydalanish orqali taqdim etiladi. Motivatsiyani rivojlantirish va qo'llab-quvvatlash uchun an'anaviy ravishda qo'llaniladigan o'yinlar sinfdan tashqari mashg'ulotlarda universal ta'lim faoliyatining kommunikativ komponentini rivojlantirish uchun ishlatilishi mumkin.
Guruhda ishlash bolaga o'quv faoliyatini tushunishga yordam beradi. Dastlab, birgalikda ishlash, talabalar rollarni taqsimlaydilar, guruhning har bir a'zosining funktsiyalarini aniqlaydilar va tadbirlarni rejalashtiradilar. Keyinchalik, har bir kishi bu operatsiyalarning barchasini mustaqil ravishda bajarishi mumkin bo'ladi. Bundan tashqari, guruh ishi o'quvchilarga hissiy va mazmunli yordam berishga imkon beradi, ularsiz ko'pchilik sinfning umumiy ishiga umuman aralasha olmaydi, masalan, qo'rqoq yoki zaif talabalar.
Kichik yoshdagi o'quvchilarning kommunikativ kompetentsiyalarini shakllantirish, agar u yakuniy maqsadga erishishga qaratilgan bir qator aniq pedagogik vazifalar hal qilinadigan maqsadli jarayon bo'lsa, samarali bo'ladi. Kommunikativ kompetentsiyani shakllantirish shaxsning hissiy-intellektual sohalarini uyg'un rivojlanishining jihatlaridan biridir.Har bir bola o'ziga xos bo'lib, to'g'ri tashkil etilgan pedagogik shart-sharoitlar tizimi uning shaxsiyati va qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. V.A. Suxomlinskiy shunday yozgan edi: “Bola tabiatan izlanuvchan tadqiqotchi, dunyoni kashf etuvchidir. Shunday qilib, uning oldida jonli ranglarda, yorqin va titroq tovushlarda ... ertak, fantaziya, o'yin orqali, noyob bolalar ijodiyoti orqali - bola qalbiga to'g'ri yo'l ochiladi.
Aynan maktab ta'limining boshlang'ich bosqichi kommunikativ ta'lim faoliyatini rivojlantirishi, o'quvchining o'qituvchi va sinfdoshlari bilan hamkorlik qilishga tayyorligi va qobiliyatini ta'minlashi, shaxsning jamiyat va uning atrofidagi odamlar bilan munosabatlarini belgilaydigan axloqiy xulq-atvor asoslarini shakllantirishi kerak.