Musayev nihal valeh oğlu magistr dissertasiyasi

Logistika təşkilatın rəqabət qabiliyyətini artıran amil kimi
Məhsulların istehsal edildiyi andan onun istehsal istehlakına qədər material axınlarının təşkili və idarə edilməsi üçün logistika tələbləri məhsulların tədarükçüləri və istehlakçıları arasında əlaqələrin inkişafına kömək edir. Təchizatçı özünün iqtisadi göstəricilərini yaxşılaşdırmaq maraqları naminə həm tərəfdaş-istehlakçının maraqlarını təmin etməyə, həm də məhsulların tədarükü üçün müqavilə münasibətlərinin inkişafı şərtlərini yaxşılaşdırmağa çalışır.
Logistik yanaşmalara əməl edən və üfüqi iqtisadi əlaqələri inkişaf etdirən müəssisələr müştərilərə xidmət prosesində, məhsulların ən az xərclə tədarük və çatdırılma keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasında bir-biri ilə rəqabət aparır. Logistik üsullar əmtəə bazarlarında rəqabət qabiliyyətini artırmaq üçün etibarlı vasitədir.
Logistika tələblərinin həyata keçirilməsinin ən mühüm şərti məhsulların satın alınması, saxlanması, boşaldılması, yüklənməsi və daşınması xərclərinin azaldılması üçün ehtiyatların axtarışıdır.
Nəqliyyat və saxlama əməliyyatlarının maya dəyərinin aşağı salınması bazar münasibətləri sistemində rəqabətdə və liderlikdə qazanc əldə etməyi xeyli dərəcədə müəyyən edir.
Logistika idarəetmə mexanizminin inkişafı və tətbiqi daim maliyyə ehtiyatlarının və bütün digər növ resursların cəlb edilməsi ilə bağlıdır. İqtisadi islahatların ümumi uğuru və bazar münasibətlərinin inkişafı logistika sisteminin bütün hissələrinin fəaliyyətinin səmərəliliyindən və bu halda əldə edilən qənaətdən asılıdır.
Logistika əməliyyatları və xidmətlərinin müxtəlifliyi məhsul tədarükçüləri və istehlakçıları müəssisələrə xidmət göstərməkdə kommersiya vasitəçi təşkilatların imkanlarını əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirməyə imkan verir.
Keçmiş topdansatış bazaları və təşkilatları müəssisələrə geniş çeşiddə logistika xidmətləri göstərən vasitəçi bir pəncərə xidmət təşkilatlarına çevrilir.
İstehsal və tədavül sahələrində logistikadan istifadə imkan verir:
- material axınının bütün yolu boyunca ehtiyatları azaltmaq;
- logistika zəncirindən malların keçmə vaxtını azaltmaq;
- nəqliyyat xərclərini azaltmaq;
- əl əməyinin dəyərini və yüklə əməliyyatların dəyərini azaltmaq.
Logistika təşkilatların gəlir və xərclərinə təsir edərək rəqabət qabiliyyətini artıran amil kimi.
Logistika firmanın mənfəət və zərər hesabının demək olar ki, hər tərəfinə təsir göstərir. Buna görə də logistika strategiyasındakı müvafiq dəyişikliklər firmaların maliyyə nəticələrinə təsir göstərir. Logistikanı rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi amili kimi nəzərdən keçirmək onu deməyə əsas verir ki, bu sahədə qəbul edilən qərarların nəticələri onların funksional xərclərə və malların satışından əldə edilən gəlirə təsiri baxımından ölçülə bilən olmalıdır.
İqtisadi təcrübə göstərir ki, logistikanın firmaların rəqabət qabiliyyətinin artırılmasına təsirinin kəmiyyət göstəricilərini müəyyən etmək çox çətindir.
Bəzən bu, yalnız aşağıdakı şərtlər yerinə yetirildikdə edilə bilər:
1. Yaxşı işləyən mühasibat uçotu və informasiya sistemi mövcud olduqda;
2. Xərclərin hesablanması üçün vahid metodologiya əsasında şirkətin bütün struktur bölmələrinin və logistika zəncirinin bütün bölmələrinin gəlir və xərclərinin hərtərəfli təhlili aparılarkən;
3. Firmaların ümumi mənfəətində logistik fəaliyyətdən əldə edilən mənfəətin payını müəyyən etmək şərti ilə.
Logistika konsepsiyasını qəbul etmiş təşkilatlar üçün mənfəətin qoyulmuş kapitala nisbətində yaxşılaşma var (investisiya edilmiş kapital əsas və dövriyyəyə bölünür):
- Logistika sisteminin elementlərinin (nəqliyyat vasitələri, yükləmə-boşaltma mexanizmləri, anbarlar) dəyəri müəssisəyə məxsusdursa, onun əsas kapitalına daxildir.
- Logistika əməliyyatları və qərarları dövriyyə kapitalından başqa bir şey olmayan müxtəlif növ ehtiyatlar, debitor borcları və pul vəsaitləri ilə sıx bağlıdır.
Logistikanın malların satışı ilə bağlı xərclərə təsiri göz qabağındadır. Logistika yanaşması çərçivəsində bu məsrəflərə sifarişlərin yerinə yetirilməsi xərcləri, o cümlədən onların emalı, daşınması və malların saxlanması, inventarların idarə edilməsi, qablaşdırma və yardımçı fəaliyyətlər (ehtiyat hissələri ilə təminat, satışdan sonrakı xidmət) xərcləri daxildir.
Logistika malların satışı ilə bağlı xərclərə təsir göstərir. Belə xərclərə onların emalı, daşınması, anbarda saxlanması, inventarların idarə edilməsi, habelə malların qablaşdırılması, bazarın və istehlakçıların ehtiyat hissələri ilə təmin edilməsi, satışdan sonrakı xidmət və digər bu kimi fəaliyyətlərin yerinə yetirilməsi xərcləri daxildir. Logistika həm də firmaların bazarda mövqelərinin yaxşılaşmasına təsir göstərir ki, bu da onların orada payının artırılmasını nəzərdə tutur, firma və müəssisələrin balansının aktiv və öhdəliklərinin əsas elementləri vasitəsilə investisiya kapitalına təsir göstərir. Bu gün bir çox firmalar nağd pul çatışmazlığı ilə üzləşdiyinə görə, “pul vəsaitləri və debitor borcları” kimi elementlər firmanın likvidliyi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir” və ən mühümləridir (Şəkil 11).Logistika xammal, yarımfabrikatlar, komplektləşdiricilər və hazır məhsulların ehtiyatlarının azaldılması hesabına dövriyyə kapitalına əhəmiyyətli təsir göstərir. Çox vaxt firmanın dövriyyə kapitalının 50%-i və ya daha çoxu inventarda olur. Buna görə də, qoyulmuş kapitala təsir edən maddi-texniki amil böyük dərəcədə şirkətin səhmlərin səviyyəsi ilə bağlı siyasətindən, səhmlərin səviyyəsinə nəzarət və idarəolunma dərəcəsindən, habelə ehtiyacların bölüşdürülməsi planlaşdırma sistemindən asılıdır.
Logistika ehtiyatların azaldılması yolu ilə dövriyyə kapitalına təsir etdiyindən (bunlar xammal, yarımfabrikat, komponentlər və hazır məhsul ehtiyatlarıdır), deməli, logistika menecmenti şirkətin ehtiyat səviyyələri, nəzarət və idarəetmə dərəcələri ilə bağlı siyasətindən asılıdır. bu səviyyələrdən. Eyni zamanda, kreditorların hesablarına birbaşa aid olan xammal və materialların alınması siyasətindən onların dövriyyə kapitalına təsir göstərir.Buna görə də, satınalmaların idarə edilməsi və istehsalın idarə edilməsinin inteqrasiyası müəssisənin logistik strategiyasının tərkib hissəsidir ki, bu da son nəticədə əhəmiyyətli iqtisadi effekt əldə etməyə imkan verir. Tədqiqatların göstərdiyi kimi, ehtiyatların mərhələli xərclənməsi xammala və materiallara planlaşdırılan istehsal tələbatına uyğun gələn müəssisə və firmalarda istehsal xərcləri azalır, qoyulmuş kapitaldan istifadə dərəcəsi artır.
Anbarların, nəqliyyat vasitələrinin və logistika sisteminin digər elementlərinin icarəyə verilməsi kirayəçi üçün cari xərcdir. Əsas kapitalın cari xərclərlə əvəz edilməsi onların həyata keçirilməsi üçün öz vəsaitlərini əldə etmək əvəzinə, anbar və daşıma əməliyyatlarını yerinə yetirmək üçün üçüncü firmaların cəlb edilməsi yolu ilə həyata keçirilir. Geniş çeşidli bazarlar üçün (ərzaq bazarlarından tutmuş kapital tutumlu məhsullara qədər) logistika sahəsində aparılan araşdırmalar göstərmişdir ki, istehsal firmaları və vasitəçilər istehlakçılar üçün güzəştli şərait yaratmaq üçün geniş imkanlara malikdirlər. Bu imkanlar o zaman reallaşa bilər ki, logistikanın fəaliyyəti tam bazara yönəlsin. Buradan belə nəticə çıxır ki, logistikanın məqsədi xərclərin azaldılması və mənfəətin artırılmasından kənara çıxır. Ona görə də bu mərhələdə firmanın rəqabət qabiliyyəti anlayışı əlavə xidmətlər təklif etməklə və onların keyfiyyətini yüksəltməklə rəqabət üstünlüyü əldə etməkdən ibarətdir. Gələcəkdə bu konsepsiya əksər firmalar tərəfindən tətbiq edildiyi üçün xərclərin azaldılması yenə də prioritet ola bilər, lakin fərqli əsaslarla. Buna görə də logistika vasitəsilə firmaların rəqabət qabiliyyətinin artırılması davamlı və uyğunlaşan bir prosesdir. Nəqliyyat vasitələrinin, anbarların və logistika sisteminin digər elementlərinin bir çox firma tərəfindən icarəyə verilməsi onları əsas kapitaldan icarəçi üçün cari xərclərə çevirir ki, bu da logistik fəaliyyətdə nəzərə alınmalıdır.

Şəkil 11. Logistikanın təşkilatın gəlir və xərclərinə təsir mexanizmi
Hal-hazırda firmaların rəqabət qabiliyyəti ilə bağlı sualları nəzərdən keçirərkən onlar 2 müddəadan çıxış edirlər:
- minimum xərclə istehsal artıq istehsalçının yeganə məqsədi deyil;
- qiymət rəqabəti rəqabətin yeganə forması olmaqdan çıxdı.
Buna görə də firmanın rəqabətqabiliyyətliliyi konsepsiyası müştəriyə təklif olunan logistika xidmətlərinin keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq və miqyasını genişləndirməklə şirkətin ümumi təklifini fərqləndirməklə rəqabət üstünlüyü əldə etməyi nəzərdə tutur.
Logistikaya əsaslanan bir şirkətin rəqabət qabiliyyətinin artırılması mexanizmi:
1. Tipik bazar vəziyyəti aşağıdakılardır: konkret sənaye daxilində məhsul və ya xidmətlər yüksək səviyyədə müqayisə oluna bilər; məhsullar geniş potensial alıcılara məlumdur; məhsulların satış qiyməti müəyyən edilir.
Müsabiqə qaydaları:
a) maksimum qiymət səviyyəsi müəyyən edilir;
b) müxtəlif istehsalçıların istehsal xərcləri eyni deyildir;
c) istehsal xərcləri toplanmış təcrübədən asılıdır.
Şirkətlər xərcləri azaltmaq və rəqabət qabiliyyətini artırmaq üçün logistik fəaliyyətlərin məhsuldarlığını artırmağa çalışırlar. Onlar logistik fəaliyyətin rasionallaşdırılmasına müraciət edirlər, lakin logistika xidmətlərinin səviyyəsi dəyişməz olaraq qalır. Müəyyən müddətdən sonra logistik fəaliyyətin rasionallaşdırılmasından qazanc əldə edən şirkət rəhbərliyi anlayır ki, belə səmərələşdirmənin həyata keçirilməsi getdikcə çətinləşir və şirkət başqa yollar axtarır.
2. İnnovasiyalar məhsulu müşayiət edən xidmət səviyyəsi ilə, eləcə də məhsulun xidmətlə əvəzlənməsi ilə bağlıdır. Fərqləndirmə var. Logistika təklifi həftəlik çatdırılmadan gündəlik çatdırılmaya keçməklə və ya malların (avtomobillərin) istehsalından avtomobil parkının saxlanmasına və ya istismarına keçiddə logistik fəaliyyətləri genişləndirməklə fərqləndirə bilər.
Əgər birinci mərhələdə meyarlar eyni keyfiyyətə malik malların qiymətləri idisə, ikinci mərhələdə - logistik xidmətlərin keyfiyyəti. Zamanla innovasiyaların tətbiqi prosesi tədricən bu sənayenin bütün şirkətlərinə yayılır və üçüncü mərhələ başlayır.
3. İlkin vəziyyətin bərpası, lakin fərqli əsaslarla. Nəticədə, xərclərin azaldılması yenidən prioritet qazanır, lakin artıq şirkət tərəfindən təklif olunan bütün mal və xidmətlərə münasibətdə. Əslində, mərhələlərin heç biri vəziyyətin uzun müddət sabitləşməsinə gətirib çıxarmır. Rəqabət qabiliyyətinə can atmaq daim yeniliklərin tətbiqinə gətirib çıxarır ki, bu da bizi malların tədarükü strukturunu daima yenidən nəzərdən keçirməyə məcbur edir.
Logistikadan istifadənin iqtisadi effektinin növbəti komponenti malların logistika zəncirindən keçmə vaxtının azaldılması hesabına formalaşır. Bu gün anbara, istehsal əməliyyatlarına və çatdırılmaya sərf olunan ümumi vaxtda faktiki istehsala sərf olunan vaxt orta hesabla iki faizdən beş faizə qədərdir.
Beləliklə, dövriyyə vaxtının 95%-dən çoxu logistik əməliyyatların payına düşür. Bu komponentin azaldılması kapitalın dövriyyəsini sürətləndirməyə, müvafiq olaraq vaxt vahidi üçün alınan mənfəəti artırmağa və istehsalın maya dəyərini azaltmağa imkan verir.
Logistikadan istifadənin iqtisadi effekti həm də nəqliyyat xərclərinin azalmasından yaranır. Hərəkət marşrutları optimallaşdırılır, qrafiklər əlaqələndirilir, boş işləmələr azaldılır və nəqliyyatdan istifadənin digər göstəriciləri yaxşılaşdırılır.
Logistika yanaşması, artıq qeyd edildiyi kimi, yük emalı sistemlərinin texniki təchizatı sahəsində malların daşınması iştirakçıları arasında yüksək koordinasiyanı nəzərdə tutur. Eyni tipli mexanizasiya vasitələrinin, eyni konteynerin istifadəsi, logistika zəncirinin bütün həlqələrində yüklərin daşınmasının oxşar texnoloji üsullarının istifadəsi logistika prosesinin planlaşdırılması və təşkilindən istifadənin iqtisadi effektinin aşağıdakı komponentini təşkil edir. təşkilatlar (bölmələr) - əl əməyinin dəyərinin və yük əməliyyatları üçün müvafiq xərclərin azaldılması.