Musiqiy akustika

H. Mengliyev
– Respublika televideniya va radio kasb-hunar kolleji maxsus fan o‘qituvchisi.
ISBN 978-9943-4134-8-1
© «faylasuflar» nashriyoti, 2014.

---

3
KIRISH
Har qanday sozning o‘z tembri, ijro mahorati, mayin-sho‘xligi mavjud. Ovozning pay-
do bo‘lishi to‘lqinlarning turlari, ularning tarqalashidagi to‘siqlar, xonalar, studiyalar akus-
tikasi va ularni bartaraf etish, kelayotgan ovozni tabiiy holda eshituvchiga yetkazib berish 
eng asosiy muammo. Bu muammolarni hal qilish yo‘llari haqida «musiqiy akustika» o‘quv 
qo‘llanmasida to‘laligicha ma’lumot berilgan. 
Ovoz yozish studiyalari, ochiq maydonlar, sahna va teatr sahnalaridagi akustik tizimlar, 
ular ning ishlashi va uni boshqarish ovoz operatorlarining eng muhim ishidir. Shuningdek, 
milliy soz larimizning yasalishi, rekonstruksiyasini amalga oshirish, sozlarning ovozini soz-
lash ham shular jumlasiga kiradi.
Bu borada temperatsiya va xromatizatsiyaning kelib chiqishi, turli sozlar guruhlarining 
paydo bo‘lishi (dutorchilar, afg‘on ruboblari, changchilar) muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. 
Chet el va boshqa millat asarlarini mohirona ijro etish va jamoalar orasida raqobatning oshi-
shi yanada yangi ijodga undadi. Ovoz operatorining shakllanishida zamonaviy ovoz yozish 
usullarini, ovozning fizik holatini bilishga katta ahamiyat berish kerak. Bunda u arxitek-
tura, elektromusiqiy akustika fanlarini, ularni joylashtirishni yaxshi bi lishi kerak. Bu fanlar 
o‘quvchini ovozlar olamiga yetaklaydi va qonunlarini o‘rgatadi. Bu uslubiy qo‘llanmada yev-
ropa sozlari haqida ham ma’lumotlar berilgan. Kamonli sozlarning yaratilishi, uni yasagan 
mashhur ustalar, damli-misli sozlar, kamonli sozlar, urma-zarbli sozlar, yog‘ochli-damli gu-
ruhlar haqida hamda xx asrning boshla rida o‘zbek milliy xalq cholg‘ulari orkestrlariga ki-
rib kelgan goboy, rajok, klarnet sozlari, ular ning ijro uslublari haqida ma’lumotlar berilgan.
urma-zarbli va shovqinli sozlar haqida alohida bob bo‘lib, ulardan bastakorlar o‘z asar-
larida qay darajada foydalanishlari misollar bilan keltirilgan. 

---

4