Musiqiy akustika

Ovoz tebranishi va tembr spektri
Biz hayotda tabiiy ovozlar bilan to‘qnashganimizda ular «toza ton»lardan iborat emas, 
ya’ni ular «qo‘shma ovoz»lardir. Bunda ular 2,3,4 va 5 marotaba asosiy ovozlardan ko‘p 

---

8
qo‘shilib tebranib to‘lqin chatalari bolib eshtiladi. musiqa terminologiyasida «bular asosiy 
ton» va aber tonlar deyiladi. asosiy ton ovoz balandligini belgilasa, abertonlar ovozga tur-
li maxsus rang beradi. Bu uning tembridir. musiqada ko‘pincha ikkita ovoz bir xil darajada 
va chastotada eshitiladi. Shunda ham ovoz chastotalarining sezilmas darajasi ton fazalarini 
ajratganda va qo‘shilganda ular qo‘shilib ketadi. fazalar bir-biriga qo‘shilganda ovoz balandli-
gi kuchayadi. agar fazalar ajralsa ovoz balandligi kuchsizlanadi. Bu holat har doim juda ko‘p 
yozuvlarda uchraydi (биениe), ular kuchli va kuchsiz urilishlar deyiladi. Наr bir so‘z ijrosida 
ovozdan tashqari shovqinlar qo‘shilib chiqadi. ana shu chalinayotgan kuy bilan yonma-yon 
eshi tilayotgan shovqinlar akustikada musiqiy shovqinlar deyiladi. misol: fleyta sozida kuy ijro 
etilsa nafasdan kelayotgan shovqin yoki kamonli sozlarda chiqayotgan shovqinlar asosiy ton-
ga qo‘shilib kuy hosil qiladi, undagi ma’no ham shunda. Bu holni qo‘shiq yozganda ham ku-
zatishimiz mumkin. Biz musiqa tinglab nafaqat uning balandligi, qattiqligi balki «toza ton» 
ovoz tembrini ajrata miz. uning balandligi va qattiqligi ovoz xarakteridan kelib chiqadi.
Ovozni tabiiy qabul qilish
Inson atrof-muhitdan, makondan kelayotgan, tarqalayotgan ovoz tebrlanishini ajrata bi-
lish qobiliyatiga ega. Bizning qabul qilish organlarimiz ongdan va so‘ldan kelayotgan ovoz 
amplituda va fazasini aniqlay oladi. Ovoz amplitudasi bosimini miya orqali ajratamiz. Bu 
esa atrof-muhitdan kelayotgan ovoz manbaining boshlanishini aniqlashga yordam beradi. 
Inson eshitih organlari va musiqiy qobiliyati kelayotgan ovoz manbai qayerga joylashanligi-
ni aniqlay oladi. Bunda ovoz to‘lqinlari turli xil tabiiy shovqinlar bilan bezalgan bo‘lsa ham 
ovoz to‘rqalish manbai (источник локализатции) deyiladi. 
monoyozuv davomida musiqiy dastur bir kolonkadan chiqayotgan vaqtda ularni bosh-
lanishi bir nuqtadan kelayotgandek tuyiladi. Shunda ovoz yozuvida eng qiyin sharoit paydo 
bo‘ladi. Bu ovoz uzatish va ovoz yozishdagi kamchilik ovoz rejissorini noqulay ahvolga solib 
qo‘yadi. u yakkaxon xonandalarni eng yaqin masofaga, ovoz yozish imkoniyatlaridan ham 
yaqinroq o‘tqazib, muallifning bastakorlikdagi fikrini saqlagan holda bu asarni yozishga maj-
bur. Oqibatda bu yozuv musiqiy asarning о’z holatini, ya’ni tabiiy tovush qatorini o‘zida mu-
jassam saqlagan holda yoziladi. Bunda ovoz rejissori va operatoridan yuksak professional ma-
Bunda ovoz rejissori va operatoridan yuksak professional ma-
horat talab qilinadi.