Mustafayev Elvin Museyib oğlu Müəssisə iqtisadiyyatın əsas subyekti kimi

Göründüyü kimi, biznesin idarə edilməsi prosesində marketinq ilk növbədə, müəssisənin idarəetmə sistemində yeni təfəkkür tərzi kimi qavranılır. Marketinq bu baxımdan özünü sosial idarəetmə prosesi kimi təqdim edir. Müəssisəni əhatə edən mühitin daim dəyişməsi biznesin idarə edilməsində sistemli planlaşdırmanın rolunu və əhəmiyyətini daha da artırır. Bu baxımdan planlaşdırma tez-tez dəyişən xarici şəraitə uyğunlaşmağa imkan yaratmalıdır. Müasir dövrdə biznes fəaliyyətinin planlaşdırılması müstəsna rola malikdir.

Planlaşdırma nəticəsində bazar şəraiti öyrənilir, onların inkişaf meylləri aşkar edilir, proqnozlaşdırılır və dayanıqlı rəqabət üstünlüyü əldə etməyə imkan verən tədbirlər kompleksi işləyib hazırlamaq mümkün olur. Planlaşdırma sayəsində müəssisə nəyi necə etməli olduğunu, nə əldə etmək istədiyini və konkret şəraitdə hansı işləri görməli olduğunu qabaqcadan bilmək imkanı qazanır.

Planlaşdırma biznes fəaliyyətinin mənfəətin artırılmasına yönəldilmiş idarəetmə prosesdir və bu prosesin xüsusi bir hissəsi olmaqla məhsulun yaradılması, istehsalı və satışının təşkili üzrə planlar və proqramlar hazırlanmasını, ayrı - ayrı bölmələrin qarşılıqlı əlaqələndirilməsi və icrasının həyata keçirilməsini özündə birləşdirir. Planlaşdırmanın mahiyyətini 2.3. saylı şəkildən daha aydın təsəvvür etmək olar: (10-49)

Şəkil 2.3. Planlaşdırmanın mahiyyətinin xarakteristikası.

Strateji planlaşdırma biznes sahəsində müəssisənin məqsədləri, potensial imkanları və şansları arasında strateci uyğunluğun yaradılmasının və qorunub saxlanmasının idarə edilməsi prosesidir. O, müəssisənin aydın ifadə olunmuş proqramm bəyanatına, köməkçi məqsədlərin və vəzifələrin ifadəsinə, sağlam təsərrüfatçılıq portfelinə və artım strategiyasına istinad edir.

Strateji planlaşdırma özündə aşağıdakı mərhələləri birləşdirir:

Şəkil 2.4. Müəssisənin biznes fəaliiətinin strateji planlaşdırılması.
Birinci mərhələdə müəssisənin biznes fəaliyyətinin missiyası müəyyənləşdirilir. Müəssisənin missiyası dedikdə onun təyinatı, nə ilə məşğul olması və ya nə ilə məşğul olmaq istəməsi başa düşülür. Müəssisənin missiyası müəyyənləşdirilərkən aşağıdakı amillər nəzərə alınır:
1.Müəssisənin tarixi. Hər bir müəssisə özünün inkişaf, fəaliyyət və bazar siyasəti tarixinə malikdir, fəaliyyət göstərdiyi müddətdə istehlakçıların şüurunda müəyyən bir mövqe qazanmışdır.
2. Xarici mühit. Xarici mühitin dəyişməsi müəssisənin missiyasına həlledici dərəcədə təsir göstərir. Çünki xarici mühitdə baş verən dəyişikliklər müəssisənin fəaliyyətində həm əlverişli fürsətlər, həm də təhlükələr yarada bilər.
3. İşgüzarlıq vərdişləri, bacarığı və imkanları.
4. Resurslar. Müəssisənin malik olduğu resurslar onun missiyasını müəyyənləşdirən əsas amillərdən biridir. Çünki müəssisə malik olduğu və ya əldə edə biləcəyi resursların imkan verdiyi fəaliyyətlə, məşğul ola bilər.
5. Rəhbərliyin şəxsi keyfiyyəti və bacarığı. Müəssisə öz missiyasına dair bəyanat tərtib edir. Bu bəyanatda müəssisənin məhdud sayda məqsədi, siyasəti və üstünlük verdiyi əsas fəaliyyət istiqamətləri, fəaliyyət göstərdiyi əsas rəqabət sahəsi mütləq göstərilməlidir. Tərtib edilmiş bəyanat myəssisənin menecerlərinə, işçilərinə və müştərilərinə çatdırılır.
Müəssisənin missiyası əsasında onun məqsədləri müəyyənləşdirilir. Missiya ümumi xarakter daşıdığından o detallaşdırılalaq konkret məqsədlərə çevrilir.
Biznes fəaliyyətinin strateji planlaşdırılmasının növbəti mərhələsində müəssisənin fəaliyyət növləri kompleksi, yəni biznes portfelinin təhlili və qiymətləndirilməsi həyata keçirilir. Bunun əsasında müəssisənin ali rəhbərliyi hansı fəaliyyət sahəsinin inkişaf etdiriləcəyini, hansı fəaliyyət sahəsinin mövcud səviyyədə saxlanılacağını, hansı sahənin isə ləğv etdiriləcəyini əsaslandırır. Biznes portfelin təhlilinin məqsədi optimal fəaliyyət növləri kompleksinin tərtib edilməsi olduğuna baxmayaraq bu müxtəlif təhlil metodları əsasında həyata keçirilir.
Müəssisənin biznes - portfeli təhlil edildikdən və hər bir fəaliyyət növünün vəziyyəti qiymətləndirildikdən sonra müəssisənin strategiyası hazırlanır. Strategiya müəssisənin inkişafı üçün bazarda yaranan imkanlardan istifadə etməyə, baş verəcəyi ehtimal edilən təhlükələrdən müdafiə olunmağa və özlərinin müstəsna bilik və təcrübəsindən istifadə etməyə imkan yaradır. Bunun üçün o, bazarda nələr baş verəcəyini və niyə baş verəcəyini müəyyən etməlidir.
Müəssisə biznes imkanlarının səviyyəsindən və bazar mövqeyinin möhkəmliyindən asılı olaraq ayrı-ayrı fəaliyyət növləri üzrə artım (inkişaf), mövcud vəziyyətin saxlanması (qorunması), qaymağın yığılmasım və ya ləğvetmə strategiyalarından istifadə edə bilər.
Stateji planlaşdırmanın növbəti mərhələsində tərtib edilmiş strategiyanın realizasiyası baş verir. Bu mərhələdə strategiyanın necə və kim tərəfindən həyata keçiriləcəyi, onu həyata keçirən şəxslərin məsuliyyəti, hansı hadisələrin harada baş verə bilməsi və bu hadisələrin nəticələrinin müəssisənin fəaliyyətində nəzərə alınması üçün hansı işlərin nə vaxt həyata keçiriləcəyi məsələləri həll olunur.
Beləliklə, bazar situasiyasına uyğun gələn strategiyanın tərtib edilməsi ilə onun realizasiyasının düzgün əlaqələndirilməsi müəssisənin biznes fəaliyyətinin effektliliyinin zəruri və kafi şərtidir.
Biznes fəaliyyətinin strateji planlaşdırılmasının son mərhələsində strateci planların yerinə yetirilməsinə nəzarət həyata keçirilir. Nəzarət prosesində müəssisənin bazar fəaliyyəti qiymətləndirilir, biznesin ətraf mühitində baş verən dəyişikliklər və bu dəyişikliklərin müəssisənin biznes fəaliyyətinə təsiri öyrənilir.

Biznes fəaliyyətinin idarə edilməsinin əsasını müəssisədaxili idarəetmə konsepsiyası təşkil edir. Bu konsepsiya özünə aşağıdakı prinsipləri birləşdirir: