Mustaqil ish mavzu: ‘‘Investitsion loyihalarning samaradorligi’’ Guruh: 921-20 Bajardi: Yaqubov Otabek Qabul qildi: Investitsion loyihalarning samaradorligi Reja: Kirish

Investitsiyalar: iqtisodiy mazmuni, mohiyati
Investitsiya milliy iqtisodiyotda nisbatllil yangi tennin hisoblanadi. Investitsiya 1 (lot. investio - 0' rash) - iqtisodiyotni rivojlalltirish maqsadida o'z mamlakatida yoki xorijda turli tarmoqlarga, ijtimoiy-iqtisodiy dasturlarga, ill110vatsiya, tadbirkorlik loyihalariga uzoq muddatli kapital kiritish (qo 'yish) dir. An'anaviy tarzda iuvcstitsiya deganda kelgusida ko'zda tutilgan daromadlami olish maqsadida hozirda aniq iqtisodiy loyihalami amalga oshirish tushuniladi. Investitsiya mohiyatiui tavsiflashdagi bunday yondashuvga milliy, shu bilan birga, xorijiy iqtisodiy adabiyotlarda birlamclti e'tibor beriladi. Investitsiyalaming iqtisodiy mohiyati va mazmunP to'g'risida iqtisodchi olimlar o'rtasida xilma-xil qarashlar va flkrlar mavjud. Bu so'zning ham keng ma'nosidan, ham tor ma'nosidan foydalanish mumkin. «lnvestitsiya» tushunchasining ma'no-mazmuniga hozirgacha yakuniy bir ta'rif berilmagan va iqtisodiy fanning turli sohalarida invcstitsiyaning maqsadi, vazifalari, manbasi, mablag' kiritish sohalari va obyektlarining xususiyatlaridan kelib chiqib turlicha ta'rif berilmoqda. Investitsiyaning mazmuni 1998-yil 24-dekabrda qabul qilingan O'zbekiston Respublikasiniug «Investitsiya faoliyati to'g'risida»gi qonullida:
Moddiy va nomoddiy ne'matlar hamda ularga dOll huquqlaD>, fatida ta'rillanadi. Mamlakatimiz iqtisodchi olimlaridan A Vaxabov , Sh.xajibakiyev, N.Muminov, D.G'ozibekov, D.Tojiboyeva, Maxmudovalar tomonidan investitsiyalarning iqtisodiy mohiyati yuzasidan ilmiy izlanishlar olib borilgan va munosabat bildirilgan. A.Vaxabov, Sh.Xajibakiyev, N.Muminovlar tomonidan investilsiyalaming mazmun-mohiyati bo'yicha bayon etilgan ta'rifda: «investitsiyalar - foyda olish hamda ijobiy ijtimoiy samaraga erishish maqsadida tadbirkorlik obyektlariga va boshqa [aoliyat turlariga qo'yiladigan pul mablag'lari, banklarning maqsadli omonatlari, aksiyalar, boshqa qimmatli qog'ozIar, texnologiyalar, mashinalar, uskunalar, litsenziyalar, kreditlar, har qanday boshqa mol-mulk yoki mulkiy huquqlar, intellektual boyliklar»,l deb ta'rillangan. D. G'ozibekov tomonidan investitsiyalarning quyidagicha ta'rif berilgan: «aniq va ishonchli manbalardan mablag'lar olish, ularni asosli holda safarbar etish, risklar ua"uJ""~U hisobga olgan holda kapital qiymatini saqlash va ko'zlangan olishdan iborat bo'ladi. Ana ko'ra investitsiyalar boshqa qo'yilmalardan mazmunan farq qiladi. Bular barchasining asosida kapitalning jarayoniga etilishi investitsiyalarning mohiyatini aks eUiradi». 2 Shuni ham ta'kidlash joizki, D.G'ozibekov tomonidan investitsiyalarning makroiqtisodiy darajadagi, makro darajadagi va moliya mohiyati to'g'risida ham fikrlar bildirilgan. Xususan, makroiqtisodiy darajada investitsiyalar deganda ishlab vositalarini takror ishlab chiqarishga, uy-joy fQndini, tovar zaxio'stirish va shu bir ya'ni yalpi ichki mahsulotning (YaIM)ning kapitalni o'stirishga va ishlatilmagan tushuniladi. Makro darajada va ishlab chiqarish nazariyasida investitsiyalar deganda yangi kapitalni, jumladan, ishlab chiqarish vositalari va intellektual salohiyatni takror ishlab chiqarishni tashkil etish tutiladi. Moliya nazariyasida investitsiyaniyoki rnoliyaviy aktivlarga yo'naltirish bog'laydilar, ya'ni aslida, bu darornadlar olish qilingan hozirgi ehiqirnlardir (xarajatlardir). Boshqaeha bu bugungi rnuayyan ehtirnol, nornuayyan qiyrnat ayirboshlashdir. Urnuman, iqtisodiyotda kapitalni jarng'arish sifatida sharhlanadi. fikrieha: investitsiya
Rossiyalik iqtisodchi olim L.Igoshina tomonidan: «investitsiyalar - pulni saqlash, ko'paytirish yoki ijobiy miqdordagi daromadni ta'minlashni hisobga olgan holda uni joylashtirish mumkin bo'lgall har qanday vosita sifatida ifodalalladi»,2 deb ta'riflangan. darsliginillg muallifi, professor A.Neshitoy investitsiyalarning mazmunini quyidagicha tavsiflaydi: «foyda olish yoki boshqa samaralarga erishish maqsadida o'z yoki o'zga mamlakatning turli tarmoqlariga, tadbirkorlik loyihalari, ijtimoiy-iqtisodiy dasturlar hamda innovatsiya loyihalarini amalga oshirishga yo'naltirilgan pul mablag'larini (kapitalni) llZoq muddatga joylashtirishdir». 3 Investitsiya atamasining iqtisodiy mohiyati yana bir qator IUS olimlari tomonidan quyidagicha tavsiflangan: - «investitsiyalar iqtisodiy foyda va ijtimoiy samara olish maqsadida investitsiya sohasi obyektlariga kiritiladigan barcha turdagi mulkiy va intellektual boyliklarni aks ettiradi»; - «investitsiyalar deganda foyda (daromad) olish va investorlaming individual maqsadlari singari ijobiy ijtimoiy samaraga erishish maqsadida iqtisodiyotnillg turli tarmoqlari va sohalariga, tadbirkorlik va boshqa turdagi faoliyat obyektlariga muayyan muddatga kapitalning maqsadli yo'naltirilgan qo'yilmasi shaklida amalga oshiriladigan xarajatlar yig'indisi tushuniladi»
Investitsiyalar ma'noda o'zini mablag'lar va resurslaming kelgusida ko'payishi va iqtisodiy samara yoki boshqa rejalashtirilgan natijalar olish (ijtimoiy, ekologik va boshqa samaralar) maqsadida ularning safarbar etilishi sifatida namoyon etadi. Xorijlik iqtisodchi olimlardan U.Sharp, Kempbell R.Millonell, Stanli, L.Bryu kabilar investitsiyalaming mazmun-mohiyati turlicha bayon Jumladan, Nobel mukofotining iqtisodiyot bo'yicha laureati ( 1990-yil) U. Sharp ta'kidlashicha: «investitsiyalar kelgusida (ehtimol,nomuayyan) qiymatlik olish maqsadida muayyan qiymatlikdan voz kechishdir» . «Investitsiyalash» atamasining rna' nosini mana bunday sharhlaydilar: foyda olish puldan ajralishdu» va hisoblaydilarki, mablag'lami yoki real yoxud moliyaviy investitsiyalash mumkin. investitsiyalash atamasi mazmunini kelajakda foyda olish maqsadida bugun pul bilan «xayrlashish,)da ko'radilar. «lnvestitsiyalar atamasini kapitalning kelgusida ko'payishi turli shaklda joylashtirilishi belgilash mumkin,), «Investitsiyalar - qo'yilmaning kelgusida o'sish maqsadida voz kechish,) , - ishlab chiqarish davri davomida paydo bo'lgan kapital qo'yilma qiymao'sishi. Bu o'sha iste'mol uchun ishlatilmagan qismi hisoblanadi»4, «Investitsiyalar - put mablag'-' lari, maqsadli bank jamg'armalari, qimmatli texnologiyalar, mashina, asosiy vositalar va boshqa mulk ko'rinishidagi kapital qo'yilmalar, shuningdek, pul qiymatiga ega bo'lgan mulkiy va nomulkiy huquqlarni maqsadlarini ko'zlab ishlab chiqarish va boshqa faoliyat obyektlariga kiritish)}5, Iqtisodchi olimlardan Kempbell RMakkonell, L.Bryu investitsiya tushunchasini quyidagicha sharhIaydllar, ya'ni «investitsiya (investment) - moddiy ko'payishi, chiqarish vositalarining jamg'arilishi va ishlab chiqarishga xarakat qiladi.