Mustaqil ish Mavzu: Oʻzbek mutafakkirlari goʻzallik toʻgʻrisida Bajardi: Ubaydullayev a tekshirdi: Rashidova M

Ashraqat min aksi shamsil-ka ’si anvorul-hudo
«Yor aksin mayda ko ‘r», deb jomdin chiqdi sado.
Navoiy buyuk devoni «Xazoyin ul-maoniy»ni ushbu bayt bilan boshlagani bejiz emas. Keyin u yana shunday deb yozadi:
Toki ul maydin ko'ngul jomida bo'lg'ach jilvagar
Chehrayi maqsudi mahv o 'lg ‘ay ham ul dam moado'.

Demak, Chehra, Go‘zallik ko‘ngil qadahida jilvalanganida boshqa barcha narsalar ko‘ngildan chekinadi, ikkinchi, uchinchi v.b. darajali hodisalarga aylanadi; ilohiy go‘zallik lazzati birinchi o‘ringa chiqadi. Lekin Navoiyda ilohiy go‘zallik insoniy go‘zallikni inkor etmaydi, aksincha, ular orasida uyg‘unlik mavjud; insoniy go‘zallik ilohiy go‘zallik bilan boyiydi.
Yana bir buyuk qomusiy olim, bobokalonimiz Ibn Sino (980-1037) Forobiy qarashlarini davom ettirib, musiqadan olinadigan lazzat musiqiy uyg‘unlikning makonda yoyilishidan, pardalaming navbatmanavbat kelishidan deb biladi. Musiqada gap tovushning o‘zida emasligini, balki uni qanday chiqarish muhim ekanini aytadi, ya’ni, bizda yoqimli yoki yoqimsiz sezgini tovushning o‘zi emas, balki uni paydo qilish usuli uyg‘otadi. Musiqaning kelib chiqishini esa, inson nutqining boyligi bilan bog‘laydi: xushomad qilayotganda ovoz pasayadi, mag‘rur so‘zlayotganda qat’iy jaranglaydi va h.k., ya’ni, musiqa inson kayfiyatiga taqlid.

San’atdagi go‘zallikni Jomiy shakl va mazmun yaxlitligida ko‘radi. Mazmun deganda, u insonning g‘oyaviy-ma’naviy intilishini tushunadi. U shoirlar ijodini tahlil etar ekan, har bir shoir o‘z uslubi va o‘z nigohiga i'la ekanini ta’kidlaydi. «Bahoriston» asarida esa, she’mi yuksak go‘zallik sifatida quyidagicha ta’riflaydi: «Haqiqatan ham, she’r nechog‘liq go‘zal, ncchog‘liq fazilatga boy va nechog‘liq yuksak! She’rdan buyukroq fazilat hormikan?! She’rdan sehrliroq sehr bormikan?!

• San’atdagi go‘zallikni Jomiy shakl va mazmun yaxlitligida ko‘radi. Mazmun deganda, u insonning g‘oyaviy-ma’naviy intilishini tushunadi. U shoirlar ijodini tahlil etar ekan, har bir shoir o‘z uslubi va o‘z nigohiga i'la ekanini ta’kidlaydi. «Bahoriston» asarida esa, she’mi yuksak go‘zallik sifatida quyidagicha ta’riflaydi: «Haqiqatan ham, she’r nechog‘liq go‘zal, ncchog‘liq fazilatga boy va nechog‘liq yuksak! She’rdan buyukroq fazilat hormikan?! She’rdan sehrliroq sehr bormikan?!