Mustaqil ish mavzu: qishloq xo'jaligida mehnat motivatsiyasi va xodimlarni moddiy rag‘batlantirish



Yüklə 0,5 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/3
tarix20.09.2023
ölçüsü0,5 Mb.
#145963
  1   2   3
QISHLOQ XO\'JALIGIDA MEHNAT MOTIVATSIYASI VA XODIMLARNI MODDIY RAG‘BATLANTIRISH



O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM 
VAZIRLIGI 
FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI
SIRTQI BO’LIM 
 
 
 
MUSTAQIL ISH 
 
Mavzu:

QISHLOQ XO'JALIGIDA MEHNAT MOTIVATSIYASI VA 
XODIMLARNI MODDIY RAG‘BATLANTIRISH 
 
 
 
Guruh: 20-120 
 
Bajardi:

OLIMJONOV MOHIRAXON
 
 
 
 
 
 


 
QISHLOQ XO'JALIGIDA MEHNAT MOTIVATSIYASI VA 
XODIMLARNI MODDIY RAG‘BATLANTIRISH 
Reja: 
 
1.
 
Qishloq xo'jaligida mehnat motivatsiyasi 
2.
 
Xodimlarni boshqarish strategiyasini ishlab chiqish va 
amalga oshirish usullari 
 

Xulosa 
 

Foydalanilgan adabiyotlar 
 


 
Qishloq xo'jaligida mehnat motivatsiyasi 
Umuminsoniy nuqtayi nazardan mehnatni motivatsiyalash 
Mexanizmi bu insonni uning mehnat faoliyati natijasida о ‘zining 
O ‘sib borayotgan moddiy va m a ’naviy ehtiyojlarini qondirishga 
Undovchi, jismoniy, aqliy va та ’naviy-ruhiy xatti-harakatlarini 
Faollashtirishga yo ‘naltirgan tadbirlar majmuidir. 
Insonlaming mehnatga faol, foydali va yuqori unumdorlikka ega 
Bo‘lgan mehnat faoliyatiga intilishlarini, qaysidir ma’noda, qonuniy 
Ijtimoiy-iqtisodiy va ma’naviy-ruhiy hodisa deb ta’kidlash mumkin. 
Ishlab chiqarish kuchlari va ishlab chiqarish munosabatlari 
Rivojlanishining har bir muayyan tarixiy davrida, insonga, uni ko‘proq 
Yoki kamroq darajada faol, unumli va samaraii mehnat qilishga 
Undaydigan iqtisodiy va siyosiy qoidalar tizimi, ijtimoiy, ishlab 
chiqarish 
Va boshqalar o'z ta’sirini o'tkazadi. Oxir oqibatda, aynan jamiyatning 
Rivojlanishini, turli xil tovar va resurslarni jamg'arilishini ta’minlaydi. 
Mehnat motivatsiyasi omillarini ulaming butun ishlab chiqarishga 
Ta’siri darajasi bo'yicha ham gumhlarga bo'lish mumkin. Birinchi 
Navbatda, bu faollashtiruvchi omillar — mehnat afzalliklari va obro'si, 
Tabiatga yaqinligi, kasbiy bilimlar va malaka, tashabbuskorlik, epchillik 


Va mas’uliyat, xo'jalik yuritish shakli; yuqori sohq va kredit stavkalari 
Foizlari, narxlar dispariteti; moddiy-texnik resurslaming past texnik 
Va sifat darajasi; mehnat jarayonlari mexanizat-siyasining past darajasi; 
Moliyaviy vositalar yo'qligi va boshqalar. 
M ehnat motivatsiyasi omillarini quyidagi guruhlarga birlashtirish 
Mumkin; 
Texnologik, ishlab chiqarish texnologiyasi, mehnat sharoitlarini 
Boshqarish jarayonidagi ishtirok darajasini tavsiflovchilar; 

ishlab chiqarishning o'sishi xarajatlarining minimumga olib 
Kelinishi, ekologiyaning saqlanishi va boshqalarga moddiy manfaat 
Hamda mas’uliyat olib keluvchilar; 
• ijtimoiy, shu jumladan, mhiy ijtimoiy ehtiyojlarning qoniq- 
Tirilishi darajasi, mehnatning jarayoniga, mehnatning aharniyati va 
Obro'siga qiziqishi, ma’naviy qoniqish, haq to'lashning adolatliligi, 
Mustaqillik ijodning mumkinligi, ishlab chiqarish faoliyatining muvaf- 
Faqiyati, atrofdagilarning ijobiy bahosini tavsiflovchilar. 
Qishloq xo'jaligi xodimlari mehnati samarali motivatsiyasining 
Tashkiliy-iqtisodiy mexanizmi quyidagi asosiy shartlarda amalga 
Oshirilishi va iqtisodiy, tashkiliy-boshqaruv ham da ijtimoiy 


Tadbirlar tizimini oqilona ishlatilishini nazarda tutishi lozim: 
Agrar sohada mehnat motivatsiyasi bozor modelini amalga 
Oshirilishining tashkiliy-iqtisodiy mexanizmini uchta o‘zaro bog‘langan 
Bloklar, shartlar, omillar guruhlarini majmuaviy biriktirish va ishlatish- 
Ning obyektiv zaruriyati sifatida ko'rish lozim. Birinchidan, bu 
Ishlatilayotgan mulkchilik va xo'jalik yuritish shaklidan qat’i nazar, 
Agrar soha mehnat jamoalarining faoliyat ko'rsatishini umumiy 
me’yoriy 
Iqtisodiy sharoitlami yaratish. Motivatsiya omillari, ushbu guruhining 
Vazifaiari: Birinchidan xo'jalikning samarali faoliyat yuritishi uchuri 
Qiziqishini ta’minlash, me’yorda ishlayotgan xo'jaliklami oddiy va 
Kengaytirilgan ishlab chiqarish uchun lozim bo'lgan daromadlarni 
Olish imkoniga ega bo'lishlarini ta’minlash. Ikkinchidan, bu mulkchilik 
Munosabatiarining oqilona ishlatilishini va manfaatga ega bo'lgan 
Qishloq xo'jalik tovar ishlab chiqaruvchisini shakllantirish. Mulkchilik 
Muammosi ishlab chiqarishni samarali yuritishning muhim ishga 
Soluvchisi, birlashtiruvchi omili bo'lishi mumkin. Ammo buning uchun 
Mulkchilik munosabatiarini tartibga solish muammosi hal etilishidagi 
Rasmiyatchilikni chiqarib tashlash, tarmoqda me’yoriy iqtisodiy 
vaziyat- 
Ni yaratish lozim. Uchinchidan, bu bevosita har bir mehnat jamoasida 


Ishlab chiqiladigan, ishlovchilar mehnati motivatsiyasining ichki (har 
Bir mustaqil ishlab chiqarish tuzilmasi, yuridik shaxs chegarasida) 
Tashkiliy-iqtisodiy mexanizmi. Jamoaning yuqori manfaatdorligini 
Shakllantirishga qaratilgan, sanab o'tilgan shartlar guruhlarining har 
Biri, albatta, muhim ahamiyatga ega. Ammo rivojlanishning muayyan 
Bosqichiarida ularning bittasiga ustunlik berilishi mumkin. Hozirgi 
Vaqtda, moliya-kredit, narx va soliq siyosati bilan bog'liq bo'lgan 
Qishloq xo'jalik jamoalari faoliyat yuritishining umumiy iqtisodiy 
Dastlabki shart-sharoitlarini keskin o'zgartirish muhimroqdir. Bugun 
Me’yoriy faoliyat yuritayotgan xo'jaliklarga tarmoqning oddiy va . 
Yangi bozor sharoitlarida amal qiluvchi mehnat motivatsiyasi 
Qoidalarining yetarlicha samarali bo'lmasligi sabablari mavjud. Ulardan 
Biri manfaatlar tushunchasiga va shunga muvoflq, aholi moddiy 
Farovonligiga qaratilgan muayyan tadbirlami ishlab chiqish va amalga 
Oshirishga bo'lgan turlicha yondashuvlardir. Har bir boshqaruv
oigani 
Ishlovchisi, korxona jamoasining ishlovchilar guruhi va
boshqalaming 
«manfaatlariga» bo‘lgan qarash bir xil bo'lmasligi mumkin. Bunda 
ikkita 


Yondashuvni ajratish mumkin: «shaxsiy manfaat» va «manfaatdan 
chetda». 
Qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishini isloh qilish jarayonini chuqur- 
Lashtirish va qishloq mehnatkashlari mehnati faolligini oshirish jarayo- 
Nining amalga oshishi, ishlab chiqarish vositalari va ishlab chiqarilgan 
Mahsulotga bo'lgan mulkchilik munosabatlari o'zgarishi jarayoni bilan 
Yaqindan bog'langan bo'lishi lozim. Har bir ishlovchida ishlab chiqa­ 
Rilgan mahsulot va resurslarning ayrim qismiga mulkchilik
hissining 
Kuchayishi, oddiy ishlovchilarni ishlab chiqarish, qayta ishlash va 
Mahsulotni (ish, xizmat) realizatsiya qilishni boshqarishda bevosita 
Ishtirok etishi orqali ta’minlash mumkin. 
1.
Mehnatga haq to'Iash moddiy rag'batlantirishni to'g'ri tashkil 
Etilganligining asosiy unsuri va ishlab chiqarishdagi ishlovchilar 
Ehtiyojlarini qondirishning manbayi bo'lib xizmat qiladi. U hozirgi 
Kungacha qishloq xo'jalik korxonalarida (yollanma ishlovchilari bo'l­ 
Magan xo'jaliklar bundan mustasno) ishchi kuchini qayta ishlab 
Chiqarish bo'yicha xarajatlarni qoplashning ustunlikka ega bo'lgan 
Asosiy shaklidir. 
Mehnatga haq to'lashni tashkil etishning asosiy tamoyfflari quyida- 
Gicha bo'lishi mumkin: 


— ish haqi darajasi bozor konyunkturasiga, mehnat bozoridagi 
Ishchi kuchiga bo'lgan talab va taklif nisbatiga muvofiq bo'lishi lozim; 
— kafolatlik, uning mohiyati ish haqining minimal darajasini 
O'matilishidan iborat. Ish haqi yuqoridan hech qanday cheklashlarga 
Ega emas, u ishlovchining mehnat faolligini rag'batlantirishi lozim; 
— ish haqi o'lchami mehnat unumdorligining erishilgan darajasiga 
Muvofiq bo'lishi, mukofotlash tizimi korxona va bo'linmalaming 
Daromadi o'sishiga yordamlashishi lozim; 
— to'lov muayyan ishlovchining bo'linma va umuman, korxona 
Faoliyatining iqtisodiy natijalaridagi individual mehnat ulushiga muvo­ 
Fiq, pul va natural shaklda amalga oshirihshi mumkin. Mehnat ulushini 
Baholash shartlari va o'lchamlari ishlovchilar jamoasi tomonidan 
Belgilanishi lozim. 
2.
Yuqori unumdorlikka ega, samaraii mehnat motivlari va stimul- 
Larini 
shakllantirish, 
ishlovchilarni 
moddiy 
va 
ma’naviy 
rag'batlantirishni 
Tashkil etishda amaldagi tamoyillar, asosiy yo'nalishlami ko'rib chiqish 
Va aniqlashni nazarda tutadi. Ular, birinchi navbatda, o'z mehnati 
Natijalarida munosib manfaat va mas’uliyatga ega bo'lmagan vaqlin- 
Chalik yollanma ishlovchi psixologiyasini yo'qotishga qaratilgan 


Bo'lishlari lozim. Agrar sektorga manfaatdor tovar ishlab chiqaruvchi, 
Ishlab chiqarilgan mahsulot va ishlatilayotgan resurslar mulkdori bo'lishi 
Kerak. Zarur bo'lganda korxonada xo'jalik yuritishning muayyan 
Sharoitlarini yaratish va ayrim ishlovchilaiga nisbatan mehnatni moddiy 
Mukofotlashning samaraii tizimini ishlab chiqishni amalga oshirish, 
Bir birlik mahsulotga bo'lgan mehnat xarajatlarini miqdor va sifat 
Hajmini aniqlash, ishlovchining mehnat va mulk ulushini hisobga olgan 
Holda olingan daromadni adolatli taqsimlash, inflatsiya darajasini, 
Mehnat bozoridagi konyunkura o'zgarishlarini hisobga olgan holda, 
Ishlovchilarni moddiy mukofotlash tizimini o'z vaqtida o'tkazish, 
Ishlarni tegishli sifatda bajarilmaganligi uchun mas’uliyatning aniq 
Ko'rsatkichlarini va muayyan tadbirlarini ishlab chiqish lozim. 
. Xo'jalikda hozirgi kunda amal qilayotgan 
Fermer xojaliklarining moddiy-texnika ta ’minotini rivojlantirish­ 
Ning asosiy y o ‘nalishlari quyidagilar hisoblanadi: 
Har bir qishloq xo'jaligi hududiga mos va iqtisodiy samaraii 
Bo'lgan mexanizatsiya tizimini shakllantirish; 
• yerlarning meliorativ holatini yaxshilash, qishloq xo'jaligi ekinlarini 
Sug'orishda ilg'or texnologiyalarni qo'llash orqali suv resurslaridan 
Samaraii foydalanish; 


• mahsuldor zotli hayvonlar bilan ta’minlash; 
• kasallikka chidamli, tezpishar va yuqori hosildor qishloq xo'jaligi 
Ekinlarining urug'lari bilan ta’minlash; 
• qishloq xo'jaligida mineral o'g'itlardan samafali foydalanish, 
Biologik vositalardan foydalanish ko'lamini kengaytirish; 
• ishlab chiqarish bino va inshootlari qurilishdga amaliy yordam 
Ko'rsatish; 
• moddiy-texnika resurslarini xarid qilish va foydalanishda imtiyoz- 
Lar joriy qilish; 
• xizmat ko'rsatish va ta’minot yo'nalishidagi korxona hamda 
Tashkilotlami samaraii faoliyat ko'rsatishini ta’minlash. 
Moddiy resurslarning qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishidagi o'rni 
Va aharniyati juda kattadir. Chunki takror ishlab chiqarish jarayonida 
Dehqonchilik va chorvachilik mahsulotlari talab darajasida yetishtirilishi 
Hamda ish va xizmatlar ko'ngildagidek bajarilishi barcha resurslarning 
Miqdoriga hamda sifatiga bog'liq. Respublika dehqonchiligi sug'orishga 
Asoslanganligi sababli sug'oriladigan yerlar va suv resurslarining ta’siri 
Juda katta. Tarmoqning moddiy-texnika bazasi mustahkamlanishi, 
Ishlab chiqarish jarayonlarining amalga oshirilishi, asosan, moliyaviy 
Resurslar bilan bog'langan. Shunday ekan, kelajakda qishloq xo'jaligi­ 


Ning moddiy-texnika resurslarini talab darajasida barpo etilishiga 
alohida 
E’tibor berish zarur. Shu bilan birga moddiy resurslar mehnatning 
Xarakterini o'zgartirib, unumdorlikning yuksalishini ta’minlaydi. 
Iqtisodiyotni erkinlashtirish va m odernizatsiyalash sharoitida 
Quyidagilar bilan asoslanadi: 
• asosiy turdagi moddiy-texnika resurslarini ishlab chiqarish va 
Ta ’minlashga ixtisoslashgan korxonalaming monopol holatiga barham 
Berish maqsadida ularga turdosh va raqobatbardosh bo'lgan tarmoqlami 
Tashkil etish va rivojlantirish; 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnat nafaqat yollanma mehnat, balki uy 
xo'jaligi ichidagi mehnat faoliyatini ham o'z ichiga oladi. Zamonaviy 
mehnat iqtisodiyotida uy ishlab chiqarish deganda uy xo'jaligiga pul 
daromad keltirmaydigan bozordan tashqari mehnat faoliyati tushuniladi: 
oziq-ovqat etishtirish va oziq-ovqat yig'ish, pishirish, uyni, mashinani 
yoki maishiy texnikani mustaqil ravishda ta'mirlash, kvartirani tozalash, 
parvarish qilish. Bolalar uchun va boshqalar. 
1) ontologik kategoriya, mehnat insonning shaxs va turning, ba'zi 
hollarda hatto biologik shohlikning vakili sifatida amalga oshirilgan 
tabiati ekanligidan kelib chiqadi. Har bir inson hayotida biror narsaga 
erishgan, nimanidir yaratgan (yoki uni yo'q qilgan). Zamonaviy ilm-fan 
bu yutuqlarni o'lchashga harakat qiladi


2) epistemologik kategoriya, mehnatning o'zini-o'zi bilishining 
bajarilishi kerak bo'lgan ish bilan aloqasini ochib berish (mehnatning 
o'zi inson hayotining mazmuni nuqtai nazaridan ko'rib chiqiladi). Shu 
nuqtai nazardan, bir mavzuni boshqasidan ajratib turadigan narsa haqida 
gapirish kerak. Shaxsiy xususiyatlarning ikkita klassi mavjud: 
- birlamchi individual xususiyatlar yosh va jins bilan bog'liq va 
individual-tipik (konstitutsiyaviy xususiyatlar, miyaning neyrodinamik 
xususiyatlari, miya yarim sharlarining funktsional assimetriyasining 
xususiyatlari); 
- ikkilamchi individual xususiyatlar – psixofizik funktsiyalarning 
dinamikasi va organik ehtiyojlar sohasi. Shunday qilib, XXI asrda. 
Mehnat faniga inson individualligi kirib keldi; 
3) ijtimoiy toifa. O‘z predmetida mehnat tushunchasini «eritib 
yuborgan» barcha fanlar ichida sotsiologiya ushbu eng murakkab 
hodisani o‘rganishga to‘g‘ri yondashish imkonini beruvchi kontseptual 
apparatni eng ko‘p ishlab chiqdi; 
4) madaniyat toifasi, shu jumladan, milliy madaniyatlar va butun jahon 
madaniyatining eng yuksak yutuqlarini o'rganish. Mehnatga kulturologik 
qarash “madaniyat va mehnat”, “mehnat va uning madaniy ehtiyojlarga 
ta’siri”, “borliq va ong” kabi tushunchalar bilan bog‘liq; 
5) axloqiy kategoriya,»shaxsning o'z mehnat faoliyatini axloqiy 
baholash va o'z-o'zini baholash», «mehnat texnologiyalarini axloqiy 
tanlash va o'z-o'zini loyihalash», «mehnat jarayonlarida qadriyatlar va 
burchlarning 
mutanosibligi 
muammosi» 
munosabatlari 
orqali 
ifodalanadi; 


6) estetik kategoriya, munosabatlardan kelib chiqadigan: «borliqning 
dizayni – ehtiyojlar tartibsizligi», «chiroyli va xunuk», «oliy va past», 
«qahramonlik va xiyonat»; 
7) uy xo'jaligi toifasi,“ish joyi”, “turar joyni tashkil etish”, “mehnat 
rollarini taqsimlash”, “shahar va qishloq mehnati” tushunchalari orqali 
ifodalanadi; 
8) gerontologik toifa, qariyalar mehnati va qariyalarga g'amxo'rlik qilish 
bilan bog'liq bir qator tushunchalar orqali ifodalangan; 
9) inqiroz toifasi. Bunday holda, dushmanlik, atrof-muhitning 
buzg'unchiligi o'rganiladi. Hayotning buzg'unchi tomonini turli fanlar, 
xususan, krizisologiya o'rganadi. Mehnat olijanob bo'lishi mumkin, lekin 
bu ko'pincha jazodir. Bu, ayniqsa, ish beruvchilar tomonidan xodimlarga 
qo'yiladigan barcha yangi talablar paydo bo'la boshlagan hozirgi davrda 
yaqqol namoyon bo'ladi; 
10) valeologik toifa. Bunda mehnat jarayonlarining hayotiy asosi va 
poydevori sifatida insonning ruhiy va jismoniy salomatligining 
ahamiyati ta'kidlanadi; 
11) muhandislik toifasi. So'nggi paytlarda mehnat jarayonlarini 
loyihalash bilan bog'liq fanlar rivojlandi; 
12) innovatsiyalar toifasi. Mehnat qilib, inson nafaqat atrofidagi dunyoni 
o'zgartiradi, balki o'zini ham o'zgartiradi. Bu o'zgarishlarning 
muvozanati juda nozik narsa va favqulodda murakkab; 
13) ekologik toifa. Mehnat ekologik jihatdan ahamiyatli hodisa bo‘lgan, 
shunday bo‘lib qoladi va shunday bo‘lib qoladi. Aynan mehnat orqali 


inson hozirda global ekologik halokatni tayyorlamoqda. Va bu mehnatni 
yana bir yangi toifaga aylantiradi, ya'ni ortib borayotgan imkoniyatlar 
bolasi; 
Xodimlarni boshqarish nuqtai nazaridan tashkilotni rivojlantirish uchun 
korporativ, raqobatbardosh va funktsional strategiyalarni ishlab 
chiqishda ishtirok etish; 
Shaxsiy 

Yüklə 0,5 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin