resurslarining holatini hisobga olmasdan ishlab chiqarishni tashkil yetish salbiy
oqibatlarga olib kelishi mumkin. Masalan, kuchli sho‘r bosgan yerlarga kuzgi don
ekinlarini joylashtirsak samaradorlikni pasaytiradi. Hozirda O‘zbekistondagi jami
sug‘oriladigan yerlarning 47.8% sho‘rlanmagan, 30.8% kam sho‘rlangan, 17.2 %
o‘rtacha
sho‘rlangan
va
4.2%
kuchli
sho‘rlangan
yerlardir.
Respublikamizdagi qishloq xo‘jalik yerlarinig meliorativ holati bo‘yicha ularning
38% yaxshi, 53.4% qoniqarli va 8.2% qoniqarsiz ya’ni meliorativ holati yomon
yerlardir. Yerlarning bir sifat holatidan ikkinchi holatga o‘tishi umumiy holda yer
tranformatsiyasi
deyiladi.
Yer
transformasiyasi
ijobiy
va
salbiy
bo‘ladi.
Ijobiy transformasiya – yaxshi yerlarning yomon yerlar safiga o‘tishga
imkoni
borichayo‘l qo‘ymaslik lozim. Yer islohotlarini to‘g‘ri O‘tkazish ham yer va
suvdan foydalanish samaradorligini oshiradi. Yer duch kelgan kishiga emas, balki
yerda ishlash tajribasi, bilimi bor kishilarga, xo‘jaliklarga berilishi kerak. Shu bilan
birga, yerdan olingan mahsulotga egalik qilish sharoitlarini to‘g‘ri hal yetish talab
qilinadi.
Eng zarur omillardan biri yer va suvdan foydalanuvchilarning samaradorlikni
oshirganliklari
uchun
manfaatdorligini
ta’minlashdir.
Yer va suvdan foydalanish samaradorligini oshirish ko‘p jihatdan ilg‘or
texnologiyani ishlab chiqarishga joriy yetish bilan bog‘liq. Masalan,
suvdan
foydalanish
samaradorligi tomchilatib yoki yomg‘ir usulida sug‘orishda oddiy bostirib
sug‘orishdan
ancha
afzaldir.
O‘zbekiston Respublikasida suv resurslari juda cheklangan bo‘lib, hozirda
foydalanilayotgan suvning 12-13 foizi mamlakat hududida vujudga keladi. Qolgan
qismi Qirg‘iziston va Tojikiston davlatlari hududidan keladi. O‘zbekistonda 50
daryo bo‘lib, shulardan faqat 10 tasigina 150 km uzunlikda. Mamlakatda juda katta
kanal va ariqlar tizimi yaratilgan. Ularning uzunligi 156 ming km.ni tashkil yetadi.
Ana shu irrigasiya tizimidan samarali foydalanish mamlakatda
yer resurslaridan
foydalanishning
samaradorligini
oshiradigan
omillardan
biridir.
Fan yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy yetish ham yer va suv resurslaridan
foydalanish samaradorligini oshiradi. Masalan, paxta va bug‘doyning tezpishar va
suvga chidamli navlarini joriy yetish shular jumlasidandir. Ekologik muhitni
hisobga olgan holda kimyolashtirishni rivojlantirish ham yer va suv resurslarining
samaradorligini oshirishga ijobiy ta’sir yetadi. Qishloq xo‘jaligida yaroqli yerlarni
suv va shamol erroziyasidan asrash ham juda muhim tadbirlardan biridir.
Masalan, ekin maydonlarining 2,1 mln.
gektari shamol, 0,7 mln gektari suv
yerroziyasiga, shuningdek, mavjud 22,1 mln. gektar yaylovning 6 mln. gektari
shamol va 3 mln. gektari suv erroziyasiga uchragan. Bu holat agrosanoat majmuasi
iqtisodiyotiga
sezilarli
salbiy
ta’sir
yetadi.
XULOSA
Yer va suvga nisbatan davlat mulkchiligi saqlangan
holda ulardan yil davomida
to‘liq va samarali foydalanish huquqi jismoniy hamda yuridik shaxslarga uzoq
muddatga
hamda
umrbod
berilmoqda.
Ulardan tO‘liq va samarali foydalanganlik darajasini ma’lum bir
ko‘rsatkichlar tizimi
yordamida
tahlil
yetish
lozim.
Keyingi yillarida yerlardan, suvlardan foydalanishning
samaradorligi talab
darajasida
yemas.
Sababi
– yerlarning irrigatsiya-melioratsiya holati
yomonlashayotganligi, ilmiy va amaliy jihatdan asoslangan almashlab yekish
tO‘liq
joriy yetilmayotganligi, sug‘orish inshootlarining ishga yaroqlilik holati
pasayishi, yer va suvlardan samarali foydalanganlik uchun rag‘batlantirishning
sustligidir.
Kelajakda yer va suv resurslaridan foydalanish darajasini hamda iqtisodiy
samaradorligini oshirish uchun tuproq unumdorligini, suvning sifatini yaxshilashga
qaratilgan barcha tadbirlar O‘z vaqtida, sifatli bajarilishini ta’minlash zarur.
Mamlakat miqyosida yer-suv monitoringi va kadastrlari
talab darajasida amalga
oshirilishini ta’minlash kerak.