Mutaxassisliklarga ixtisoslashgan tizimlar va dasturlar

Ilk bolalik davrida muloqotning shakllanishi. Ilk bolalik davrida psixik o’sish
Reja:
1. Ilk bolalik davrida muloqotning shakllanishi
2. Ilk bolalik davrida psixik o'sish
3. Xulosa
4. Foydalanilgan adabiyotlar
Ilk bolalik davrida muloqotning o‘ziga xosligi.
Ilk bolalik davrida bolalar kattalarga qaram bo‘ladilar, chunki ularning mustaqil harakat qilishlari qiyin bo‘ladi. Hatti-harakat xulq normalarini bolalar kattalar orqali o‘rganadilar. Bo‘ davrda bola xulqining motivi anglanilmagan bo‘ladi. Bolaning ichki dunyosi shakllanishi kattalarga bog‘liqdir. Chunki bola kattalar kutgan muloqotni darhol bera olmaydi.
Bola predmetlarga bo‘lgan qiziqishini avvalo kattalarga murojaati orqali bildiradi. Kerakli yordamni nutqni qo‘llash orqali oladi. Bo‘ yerda kattalar bolaga qanday talablar qo‘yishlari muhim o‘rin tutadi. Kattalar agar bola bilan kam muloqotda bo‘lsalar, uning nutqi rivojlanishdan orqada qolishi mumkin. Muloqotga bo‘lgan ehtiyoj bolada o‘z- o‘zidan rivojlanmaydi, balki predmet faoliyati bo‘yicha kattalarning muloqoti orqali o‘sadi.
Ilk bolalik davrida nutqning rivojlanishi ikki xil yo‘l orqali amalga oshiriladi: kattalar nutqini tushunishi hamda bolaning shaxsiy faol nutqi shakllanishi orqali. Bola bilan onaning muloqoti faqatgina so‘zlar bilan emas, balki mimika, imo-ishora, pantomimika, ohang va vaziyat kabilar orqali amalga oshiriladi. Bo‘lar harakatga signal bo‘lib xizmat qiladi. 2 yoshli bolalar oldida o‘yinchoqlar turgan bo‘lsa onasi unga “ber menga”deb o‘yinchoqni ko‘rsatsa darhol bola uni olib beradi. “Mumkinmas” degan so‘z bolaning harakatlarini to‘xtashiga signal bo‘lib xizmat qiladi. Masalan, rozetkaga qo‘li tegayotganida, qizib turgan dazmolga qo‘li yaqinlashayotganida, oyoq kiyimlarga qo‘lini tekkazayotganida bo‘ so‘zni aytilishi bola harakatlarini to‘xtashiga olib keladi.
3 yoshga to‘lganda bola kattalar bilan munosabatlarga bemalol nutq orqali kirisha oladi. Bo‘ yoshdagi bolalar hamma kiyimini o‘zi kiyishga harakat qiladi. O‘z ehtiyojlarini so‘zlar orqali bayon qila oladi. Chunki nutqni to‘la egallaydi. Bola kattalarning ko‘rsatmasiga binoan hatti - harakatlarini to‘g‘ri yo‘naltirishga o‘rganadi. U kattalarning o‘zaro muloqotini jon qulog‘i bilan eshitadi, tushunishga harakat qiladi. Bo‘ davrda bolalar ertak, hikoya, she’rlarni eshitishni juda yaxshi ko‘radi. Bo‘ bolaning tashqi olamni bilishiga katta ta’sir ko‘rsatadi.
1,5 yoshli bolalar 30-40 so‘zdan 100 gacha bo‘lgan so‘zlarni egallaydi, holos. 2 yoshdan so‘ng bolalar kattalarga juda ko‘p savollar bilan murojaat qiladilar. “Bo‘ nima?”, “nimaga bo‘naqa?” kabi savollar bolaning nutqini o‘sayotganidan dalolat beradi. 2 yoshni oxirigacha bola 300 ta so‘zni o‘rganadi. 3 yoshning oxiriga borib, 500-1500 gacha so‘zni bilib oladi. Lekin bo‘ yoshdagi bolalar nutqi avtonom bo‘ladi, ular nonni “nanna”, suvni “umma”kabi iboralar bilan ataydi.
Asta-sekin kattalar bolalar bilan to‘g‘ri muloqotda bo‘lsalar, bo‘ avtonom nutq yo‘qolib boradi, ya’ni bola har bir narsaning o‘z nomi bilan ayta boshlaydi. Bolaning bitta aytgan so‘zi uning aytmoqchi bo‘lgan gapini ifodalab beradi. Masalan, “oyi”desa oyisi bolaga non berishi yoki suv olib berishi mumkin. Shu bilan bolaning ehtiyoji qondiriladi. Bolani muloqotga o‘rgatish uning ruhiy jarayonlarini ham rivojlanishiga ijobiy ta’sir etadi. Bo‘ davrdagi bolalar nimani xohlasa o‘sha zahoti namoyon bo‘lishi kerak. Lekin bo‘ni asta-sekin tarbiyalash orqali yo‘qotish mumkin, ya’ni sabrli bo‘lishni bolaga yoshlikdan o‘rgatish lozim.
3 yoshli bolalarda birinchi“inqiroz”davri boshlanadi. Bo‘ davrda bolalarda «hamma ishni o‘zim qilaman», “men o‘zim”degan tushunchalar shakllanadi. Ular qaysar, injiq bo‘lib qoladilar. Ota-onalar bo‘ yoshdagi bolalarga tarbiya berishda e’tiborliroq bo‘lishlari lozim. 3 yoshdan so‘ng bolalardagi krizis(inqiroz) davri sekinlashib qoladi. Bolaning kattalar bilan bo‘ladigan muloqotlari normallashadi. Bola bo‘ yoshda ota- onaning diqqat markazida bo‘lmaydi, chunki uning kichik ukasi bo‘lishi mumkin. Hozirgacha u kattalarning diqqat-e’tiborida bo‘lgani uchun endi uning fikricha ota- onasi faqat bir-biri bilan munosabatda bo‘lib, unga e’tibor bermay qo‘yishyapti. Unga tushunarli bo‘lmagan narsalar haqida gaplashadilar. Bo‘ unga yoqmaydi, natijada injiq bo‘lib qoladi.
Ota-onalar bola tarbiyasida quyidagi usullardan foydalanadilar:
1. Avtoritar uslub - boshqarish qattiqqo‘llik asosida olib boriladi. Boladagi tashabbo‘s ota-onalar tomonidan ta’qiqlanadi. Har bir hatti-harakati albatta jazolanadi. Bo‘ usul orqali tarbiyalangan bolalar qo‘rqoq, jur’atsiz bo‘lib qoladilar, o‘z imkoniyatlarini yuzaga chiqara olmaydilar. Chunki ota-ona unga sharoit yaratib bermaydi.
2. Liberal uslub - bo‘ usulda ota-ona farzandiga befarq bo‘ladi, u nimaga qiziqadi, nimaga layoqati borligiga qiziqmaydi. Bola nima yomon, nima yaxshiligini bila olmaydi. Natijada bolalar mustaqil va faol harakat qila olmaydilar.
3. Demokratik uslub - tarbiyaning mahsuldor usuli bo‘lib, unda ota-ona farzandiga bor mehrini berib, uning qiziqishlari, imkoniyatlari bilan hisoblashadi. Bolaning erkin fikrlashini istaydi. Bo‘ usul bolani to‘g‘ri tarbiyalash imkonini beradi.
Katta maktabgacha yoshdagi bolalar nutqi hali yaxshi rivojlanmagan bo‘ladi. Ular “u yig‘layapti”, “u yiqildi”kabi 3 - shaxs birligini qo‘llash orqali og‘zaki fikrini bayon etadilar. Maktab yoshiga yetgandagina bo‘ holat yo‘qoladi. Bolalarning nutqi hali tarbiyalanmagan bo‘lgani uchun ular tarbiyachining fikrini oxirigacha eshitgilari kelmaydi. Ular o‘yin qoidasini eshitmasdan tezroq o‘ynagilari keladi. Bolalarga egotsentrik (o‘ziga qaratilgan) nutq xos bo‘ladi. Bola bo‘ davrda ham o‘yinga bo‘lgan ehtiyojiniqondirishga harakat qiladi.
Elektron ta’lim resurslari:
1.w.w.w.tdpu.uz
2.w.w.w.pedagog.uz
3.w.w.w.ziyonet.uz
4.w.w.w edu.uz
5.tdpu-INTRANET.Ped
E’TIBORINGIZ
UCHUN
RAXMAT!