N. M. AĞABƏyli

Təzyiq altında buxarla emal etmə üsulu ilə yüksəkmöhkəmlikli 
gipsin  istehsalı  müxtəlif  konstruksiyalı  və  müxtəlif  rejimlə  işləyən 
avtoklavlarda  aparılır  və  ona  görə  bu  üsul  avtoklav  üsulu  adlanır. 
Avtoklav  üsulunun  müxtəlif  variantları  vardır:  dempfer,  öz-özünə 
buxarlanma və s. 
Dempfer  üsulunda  10

40  mm  irilikdə  xırdalanmış  gips  daşı 
avtoklavda  124 
0
S  temperaturda  doymuş  buxarla  0,13  MPa  təzyiq 
altında 5 saat müddətində termik emal edilir. Bu zaman gips daşından 
maye  halında  su  ayrılır  və  iri  kristallı  (

  modifikasiyalı)  yarımsulu 
gips  əmələ  gəlir.  Qızdırmanın  sonunda  avtoklavdakı  təzyiq  atmosfer 
təzyiqinə  qədər  endirilir.  Sonra  yarımsulu  gipsin  qurudulması  üçün 
avtoklava 3

5 saat müddətində 120

140 
0
S  temperaturlu tüstü qazları 
verilir. Bu üsulda tam termik emal etmə dövrü 10

12 saat davam edir. 
Qurudulmuş material kürəli dəyirmanda üyüdülür. 
Öz-özünə buxarlanma üsulunda gips daşının avtoklavda termik 
emalı  kənardan  gətirilən  buxarla  deyil,  həmin  daşın  qızdırılması 
zamanı  ayrılan  su  buxarının  hesabına  aparılır.  Suyun  buxarlanması 
nəticəsində  avtoklavda  təzyiq  yaranır  və  gips  daşının  dehidratasiyası 
dempfer üsülunda oduğu kimi gedir.  
Avtoklav  üsulunun  nöqsan  cəhəti  termik  emal  müddətinin  və 
eləcə də yanacaq sərfinin çox olmasıdır. 
 
Gipsin tutması və bərkiməsi 
Yapışdırıcı  -maddənin  su  ilə  qarışığından  hazırlanmış  plastik 
xəmirin tədricən daş halına çevrilməsinə bərkimə deyilir. Bərkimənin 
başlanğıcı tutma adlanır. Tutma prosesində böyük axarlığa malik olan 

---

 
 
 
 
96 
96 
plastik  xəmir  sıxlaşmağa  və  qatılaşmağa  başlayır  ki,  buna  tutmanın 
başlanğıcı,  sonra  o,  axarlığını  tam  itirərək  çox  az  möhkəmlikli  bərk 
materiala  çevrilir  ki,  buna da  tutmanın  sonu deyilir. Sonrakı  kimyəvi 
və  fiziki  proseslər  möhkəmliyin  tədricən  artmasına,  yəni  bərkiməyə 
gətirib çıxardır. 
Yarımsulu  gipsi  su  ilə  qarışdırdıqda  hidratasiya  reaksiyası  baş 
verir, yəni o, ikisulu gipsə 

 gips daşına çevrilir: 
 
CaSO
4

0.5H
2
O+1,5H
2
O = CaSO
4

2H
2
O + Q. 
Bu reaksiya ekzotermik reaksiyadır. 1 kq yarımsulu gipsin bər-
kiməsi zamanı 133 kC istilik ayrılır. 
Yarımsulu gipsin əsas kütləsinin hidratasiyası və ikisulu gipsin 
kristallaşması praktiki olaraq eyni zamanda 

  su ilə  qarışdırıldıqdan 
20

40  dəqiqə  sonra  qurtarır.  Bu  vaxt  ərzində  gips  maksimal 
möhkəmliyini  əldə  edir  (nəm  halda).  Gipsi  qurutduqda  onun 
möhkəmliyi daha da artır. Bu hal hidratasiyanın sonrakı prosesləri ilə 
deyil, suyun buxarlanması ilə izah olunur.  
 
Gipsin xassələri və tətbiq sahələri 
Yarımsulu gipsin bütün növləri öz əsas xassələrinə görə bir çox 
cəhətdən eynidir. Əsas fərq onların möhkəmlikləri arasındakı fərqdir. 
Gips  yapışdırıcı  maddələrin  bütün  xassələrinin  təyini  standart  üzrə 
aparılır. 
