N. M. AĞABƏyli
Yüklə 1,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Gipsin tətbiq sahələri. Tikintidə gips yapışdırıcı maddə-
lərdən geniş istifadə edilməkdədir. Onlardan arakəsmə tava və panelləri, bloklar, istilik və səs izoldyasiya tavaları, köpüklü beton məmulatları, quru suvaq və digər məmulatlar hazırlanır. Gipsdən, həmçinin suvaq işlərində, aralıqların doldurulmasında da istifadə edilir. Tikintidə, başlıca olaraq, Q-2 Q-7 markalı gips tətbiq edilir. Anhidrit sementi Anhidrit sementi ikisulu gips daşından və ya anhidritdən alınır. Anhidrit sementini ikisulu gips daşından istehsal etdikdə daş 600 750 0 S temperaturda yandırılır və aktivləşdirici mineral əlavələrlə birlikdə narın üyüdülür. Aktivləşdirici əlavə olaraq müxtəlif sulfat duzları (Na 2 SO 4, NaHSO 4 , K 2 SO 4 , FeSO 4 və s.) və tərkibində bir qədər sərbəst əhəng olan materiallar (domna posası, əhəng, dolomit və s.) istifadə edilir. Hazırda aktivləşdirici əlavə olaraq əhəngdən daha çox istifadə edilir. Anhidrit sementinin istehsalı aşağıdakı texnoloji proseslərdən ibarətdir: gips daşının xırdalanması, yandırılması və aktivləşdirici əlavələrlə birlikdə üyüdülməsi. 99 99 Gips daşını çənəli daşqıranda xırdaladıqdan sonra onu şaxta yaxud fırlanan sobada 600 750 0 S temperaturda yandırırlar. Yandı- rılma temperaturu daha yüksək olarsa, onda yandırılmış məhsulda sərbəst əhəng əmələ gələ bilər və bunun da nəticəsində sementin möhkəmliyi bir qədər azalar. Odur ki, xammmalı sobanın maksimal temperatur zonasında 3 4 saatdan artıq yandırmırlar. Yandırılmış anhidriti aktivləşdirici əlavə ilə birlikdə kürəli dəyirmanda üyüdürlər. Anhidrit sementininin istehsalında təbii anhidritdən istifadə etlikdə texnoloji proses sadələşir. Bu halda anhidriti 170 180 0 S temperaturda qurudur, xırdalayır və aktivləşdirici əlavə ilə birlikdə üyüdürlər. Anhidrit sementinin həqiqi sıxlığı 2800 2900 kq/m 3 , sıxlaşdırılmamış halda tökmə sıxlığı 850 1100, sıxlaşdırılmış halda isə 1200 1500 kq/m 3 -dur. Normal qatılıqlı sement xəmir almaq üçün 30 35 % su götürülür. Bu sementin tutmasının başlanğıcı 30 dəqi- qədən tez, tutmasının sonu isə 24 saatdan gec olmamalıdır. Adətən, anhidrit sementinin tutmasının başlanğıcı 40 80 dəqiqə, tutmasının sonu isə 2 12 saat olur. 50, 100, 150 və 200 markalı anhidrit semeti istehsal edilir. Mar- ka, 1:3 nisbətində bərk qatılıqlı məhluldan hazırlanmış kub nümunələrin sıxılmada möhkəmlik həddinə əsasən müəyyən edilir. Anhidrit sementindən tikişsiz döşəmələrin düzəldilməsində, hörgü və suvaq məhlullarının hazırlanmasında, betonlarda, habelə süni mərmərlərin istehsalında istifadə edilir. Estrix (döşəmə) gipsi Yüksək temperaturda yandırılan gips yaxud estrix (döşəmə) gips gips daşının 800 950 0 S temperaturda yandırılıb üyüdülməsindən alınan yapışdırıcı maddədir. Bu halda gips daşı tam susuzlaşaraq CaSO 4 -ə çevrilir. Anhidrit sementindən fərqli olaraq, bu yapışdırıcı maddə aktivləşdirici əlavə edilmədən bərkiyir. Belə ki, həmin temperaturda CaSO 4 -ün bir hissəsi aşağıda göstərilən reaksiya üzrə parçalanaraq, CaO əmələ gətirir: 2CaSO 4 = 2CaO+2CO 2 +O 2 . 100 100 Burada əmələ gələn əhəng (CaO) özü anhidritin bərkiməsində aktivləşdirici vəzifəsini görür. CaO-in miqdarı 2 4 %-dən çox olmamalıdır. Estrix gipsin tutmasının başlanğıcı 2 saat, tutmasının sonu isə normalaşdırılmır. Bu gipsin tökmə sıxlığı 900 1100, sıxlaşdırılmış halda sıxlığı isə 1300 1700 kq/m 3 -dur. Su tələbatı 30 35 %-dir. Estrix gipsin sıxılmada möhkəmlik həddinə görə markaları (70,7 70,7 70,7 mm ölçülü kub nümunələrin 28 gündən sonra sıxılmada möhkəmlik həddi) 100, 150 və 200-dür. Bütün gips yapışdırıcı maddələr içərisində estrix gips daha yüksək suya və şaxtayadavamlı yapışdırıcı maddədir. Lakin bununla belə o, havada bərkiyən yapışdırıcı maddədir. Estrix gips döşəmələrin, hörgü və suvaq məhlullarının, habelə süni mərmər məmulatların hazırlanmasında tətbiq edilir. Gəc Zaqafqaziya və Orta Asiya respublikalarında qədim zamanlardan bəri hörgü və suvaq işlərində gəc adlanan yapışdırıcı maddədən istifadə edilir. Təbii gəc gips daşı, gil və qumdan ibarətdir. Bunlardan əlavə gəcdə mexaniki qatışıq olaraq, çınqıl və daş qırıntıları olur. Gəcdə gips daşının miqdarı 30 75 % və daha çox ola bilər. Təbii gəc açıq sarı rəngli, yumşaq süxurdur. Təbii gəc çıxarıldıqdan sonra ələkdən keçirilərək çınqıl və başqa daş qırıntılarından təmizlənir. Bu qayda ilə hazırlanmış təbii gəc çox zaman fırlanan sobada 200 250 0 S temperaturda yandırılır. Gəc yandırıldıqdan sonra kifayət qədər narın toz halına düşdüyündən, onun üyüdülməsinə ehtiyac qalmır. Azərbaycanın bir sıra rayonlarında, xüsusilə Gəncə və Şəmkir rayonlarında böyük təbii gəc yataqları vardır. Gəcin sıxılmada möhkəmlik həddi 6 8 MPa olur. Onun tutma- sının başlanğıcı 5 dəqiqədən tez, tutmasının sonu isə 60 dəqiqədən gec olmamalıdır. Inşaat gəci divar hörgüsündə, daxili və xarici suvaq məhlul- larında, gəc məmulatlarının hazırlanmasında istifadə edilir. |