N. M. AĞABƏyli

 
§9. Təbii daş materialların aşınmadan (dağılmadan) qorunması 
Daş  materiallar  istismar  prosesində  atmosfer  çöküntüləri  və 
havada olan qazların, tozun təsirinə məruz qalır. Xüsusən, dövri olaraq 
nəmlənmə  və  quruma,  eləcə  də  donma  və  donu  açılmalar  daş 
materiallarına  daha  pis  təsir  edir,  onların  uzunömürlülüyünü  və 
dekorativliyini aşağı salır.   
Daş  materialların  xassələrinin  pisləşməsinə  səbəb  fiziki  və 
kimyəvi aşınmalar, bioloji dağılma və çirklənmə ola bilər. 
Fiziki  aşıniaya  səbəb  suyun  təsiridir.  Su,  daş  materialda  olan 
çatlara  və  məsamələrə  daxil  olaraq,  onun  möhkəmliyini  aşağı  salır. 
Şaxta və digər amillər suyun dağıdıcı təsirini daha da gücləndirir. Xü-
susən,  porfir  quruluşlu  və  iridənəli  süxurlar  bu  səbəbdən  daha  tez 
dağılır.  
Havada  olan  kükürd  və  digər  qazlar  daş  materialların  kimyəvi 
aşınmasına  səbəb  olur.  Xüsusən,  sənaye  müəssisələri  olan  yerlərdə 
kükürd qazı mərmər, əhəngdaşı tavalarının səthini daha tez dağıdır. 
Təbii  daş  materialları  aşınmadan  (dağılmadan)  qorumaq  üçün 
konstruktiv və kimyəvi tədbirlərdən istifadə edilir. 
Konstruktiv  tədbirlərə  suyun  dayanmadan  axması  üçün  şərait 
yaratmaq  və  konstruksiyanın  səthini  hamar  etmək  kimi    tədbirlər 

---

 
 
 
 
45 
45 
aiddir.  Xüsusən,  binanın  açıq  hissələrini,  məs.,  karnizləri,  qurşaqları 
və  s.  elementləri  elə  düzəltmək  lazımdır  ki,  su  onların  səthində 
dayanmayıb  axa  bilsin.  Daşın  üzünün  hamar  olması,  məs.,  par-
daqlanması,  onu  aşınmadan  müəyyən  dərəcədə  qoruyur.  Daş  kifayət 
qədər  sıx  olmadıqda  onu  pardaqlamaq  mümkün  deyildir.  Belə  halda 
daşın aşınmasının qarşısını almaq üçün ona  müəyyən dərinliyə qədər 
kimyəvi maddələr
 hopdurulur. 
Kimyəvi  tədbirlər    zamanı  daş  materialın  səthinə  elə  suda  həll 
olan maddə  hopdururlar ki, həmin maddə daşın əsas tərkibi ilə reak-
siyaya girib, onu suda həll olmayan birləşməyə çevirsin. Bu məqsədlə 
hidrogen-silisium-flüorid  turşusunun  duzlarından  istifadə  edilir.  Daş 
materialların bu üsulla qorunması flyuatlama adlanır. 
Əhəngdaşlarına  flyuat  məhlulları  (məs.,  MgSiF
6
)  hopdurduqda 
aşağıdakı reaksiya gedir: 
2CaCO
3
 + MgSiF
6
 = 2CaF
2
 + MgF
2
 + SiO
2
 + 2CO
2
. 
Reaksiya  nəticəsində  daşın  məsamələrində  suda  həll  olmayan 
maddələr 

  CaF
2
,  MgF
2
  və  SiO
2
  əmələ  gəlir.  Bu  birləşmələr  daşın 
səthini  sıxlaşdırır,  suhopmasını  azaldır,  möhkəmliyini  və  şax-
tayadavamlılığını  ,  eləcə  də  kimyəvi  amillərin  təsirinə  qarşı  müqa-
vimətini artırır. 
Iri məsaməli süxurları yaxud tərkibində CaCO
3
 mineralı az olan 
süxurları  flyuatlamadan  qabaq  əvvəlcə  CaCl
2
  məhlulu  ilə  qurudur,  
sonra  isə  Na
2
CO
3
  məhlulu  ilə  hopdururlar.  Bu  zaman    reaksiya 
nəticəsində CaCO
3
 əmələ gəlir: 
CaCl
2
 + Na
2
CO
3
 = CaCO
3
 + 2NaCl. 
Bundan sonra aparılan flyuatlama zamanı CaSO
3
 ilə flyuat məh-
lulu arasında intensiv reaksiya gedir və daşın səthi sıxlaşır. 
Bəzi  üzlük  daş  materialları  aşınmadan  qorumaq  üçün  onları 
maye  şüşə  və  CaCl
2 
ilə  hopdururlar.  Nəticədə  daşın  məsamələrində 
suda  həll  olmayan  birləşmələr  əmələ  gəlir.  Daş  materialın  səthini  ar-
dıcıl olaraq, kalium sabununun spirtli məhlulu və alüminium asetatla 
hopdurmaqla da sıxlaşdırmaq olar.  
Son  zamanlar  suda  həll  olan  polimer  materialların  inkişafı  ilə 
əlaqədar olaraq, daşın səthini hidrofob xassələrə malik silisiumlu üzvi 
birləşmələrlə: polietilhidrosiloksan, natrium metilsilikonat  və natrium 
etilsilikonat məhlulu ilə hopduraraq sıxlaşdırırlar. 

---

 
 
 
 
46 
46