N. M. Kayumova

4 Avloniy. Turkiy guliston yoxud axloq. - Toshkent, 0 ‘qituvchi,1992.
102

---

dir. Ushbu fikrlardan anglaniladiki, shaxs tarbiyasi xususiy ish 
emas, balki ijtimoiy, milliy va davlat ishidir. .
O'zbekiston 
Respublikasining 
birinchi 
Prezidenti
I.A.Karimov o'qituvchidagi tarbiyachilik qobiliyatining asosiy 
mohiyatini shunday ta'riflaydi: «Tarbiyachi - ustoz bo'lish 
uchun, boshqalarning aql-idrokini o'stirish, ma'rifat ziyosidan 
bahramand qilish, haqiqiy vatanparvar, haqiqiy fuqaro etib ye~ 
tishtirish uchun, eng avvalo, tarbiyachining o'zi ana shunday 
yuksak talablarga javob berishi, ana shunday. buyuk Fazilat- 
larga ega bo'lishi kerak». Demak, o'z faoliyatini endigina bosh- 
layotgan o'qituvchilar va doimiy izlanishda bo'lgan tajribali 
o'qituvchilar ham tarbiyachilik mahoratiga zamin yaratuvchi 
quyidagi jarayonlarni bilishi kerak:
- har qanday pedagogik vaziyatlarda o'quvchining ichki va 
tashqi dunyosini to'g'ri tushunish malakasi;
- pedagogik vaziyatlarni to'g'ri idrok qilish uchun diqqatni 
jamlash;
- tarbiyalanuvchilarga ishonch va talabchanlik;
- tarbiyaviy vaziyatni har tomonlama puxta baholay olish 
qobiliyati;
- xilma-xil pedagogik taktlardan o'zi uchun eng muhimini 
ajrata olish qobiliyati;
- ziddiyatli tasodifiy holatlarda ikkilanmasdan to'g'ri qaror 
qabul qilish;
- tarbiyada ta'sir etishning turli usullaridan foydalana olish 
qobiliyati;
- fikr va mulohazalarini so'z bilan, mimika va pantomimik 
harakatlar bilan o'quvchi ongiga aniq yetkaza olish;
- dars va darsdan tashqari faoliyatda o'quvchilar bilan kom- 
munikativ aloqa o'rnata olish qobiliyati;
- o'quvchilar ongida erkinlik va tashabbuskorlikni, o'z fikr 
mulohazalarini qo'rqmasdan bayon qilish ko'nikmalarini tar­
biyalash;
- qiyin holatlarda o'quvchilarga yordam bera olish;
103

---

- tarbiyaviy tadbirlarni o'tkazishda o'quvchilar jamoasi bi­
lan doimo maslahatlashish;
- o'tkazilayotgan tarbiyaviy tadbirlar yuzasidan o'quv- 
chilarning fikrlarini o'rganish;
- o'z-o'zini boshqarishning turli shakllaridan unumli foy­
dalanish;
- har bir o'quvchining yashirin ijobiy fazilatlarini ko'ra olish 
va takomillashtirish;
- o'quvchilarning ijtimoiy kelib chikishiga qarab toifalarga 
ajratmaslik, bir xil munosabatda bo'lish.
Tegishli ma'lumotli, kasb tayyorgarligi bor va yuksak axlo­
qiy fazilatlarga ega bo'lgan shaxslar pedagoglik faoliyati bilan 
shug'ullanish huquqiga ega deyiladi «Ta’lim to‘g'risida»gi Qo- 
nunning 5-moddasida.
Pedagog-tarbiyachi bolalarga kundalik hayotda, o'yinlarda, 
mashg'ulotlarda, birgalikdagi mehnat faoliyatida va ular bilan 
bo'ladigan muomalada ta’sir ko'rsatadi. U har bir bolani diqqat 
bilan o'rganishi, uning shaxsiy xususiyatlarini, qobiliyatlari- 
ni bilishi, pedagogik nazokatini namoyon qilishi, bolalarning 
xulq-atvorini, ish natijalarini haqqoniy baholashi kerak, ularga 
o'z vaqtida yordam ko'rsata olishi, oiladagi ahvoli bilan qiziqi- 
shi zarur. Hozirgi zamon tarbiyachisining asosiy fazilatlaridan 
biri o'z kasbiga sadoqatliligi, g'oyaviy e'tiqodliligi o'z kasbini 
sevishi va bu kasbga bo'lgan cheksiz sadoqati o'qituvchi - tar­
biyachi boshqa kasb egalaridan ajratib turadi. Pedagog-tarbi- 
yachi shaxsiga qo'yiladigan muhim talablaridan biri shuki, u o'z 
predmetini, uning metodikasini chuqur o'zlashtirgan boTishi 
zarur. Bu pedagog-tarbiyachining obro'sini ko'taradi. Tarbiya­
chi kasbiga xos bo'lgan muhim fazilatlaridan, talablaridan bi­
ri bolalarni sevish ularning hayoti bilan qiziqish har bir shaxs- 
ni hurmat qilishdan iborat. Bolani sevgan butun kuch va bili- 
mini bolalarni kelajagi buyuk vatanga sodiq fuqaro qilib tarbi- 
yalashga safarbar qila oladigan odamgina haqiqiy tarbiyachi- 
pedagog bo'la oladi. Bolalarni sevish - pedagogning murak­
kab mehnatini jozibali va yengil qiladi. Tarbiyachining bolalar-
104

---

ga munosabati pedagogikada tarbiyalanuvchi shaxsga hurmat, 
unga talabchanlik bilan bir qatorda turadi. Bu munosabat bo­
lada pedagogga nisbatan ishonchni uyg'otadi, o'qituvchiga bo­
lalarni chinakam ma'naviy murabbiysi bo'lishga imkon beradi.
Pedagog faoliyatining muvaffaqiyati pedagogik qobiliyatla- 
rining mavjudligiga ham bog'liqdir. Pedagogik qobiliyat - peda­
gogik mahoratga erishishning zaminidir. Pedagogik qobiliyat 
tarkibiga: pedagogik kuzatuvchanlik, pedagogik tasavvur, 
diqqatni taqsimlash, tashkilotchilik qobiliyati va pedagogik 
muomala kiradi. Pedagogik qobiiiyatlar pedagogik faoliyati ja­
rayonida, shuningdek, uni bu faoliyatga tayyorlash jarayonida 
shakllanadi. Pedagogik mahorat - bu yosh avlodga ta'lim-tar­
biya berishni yuksak darajada va doimiy ravishda takomil- 
lashtirib borish san'atidir.