N respublikasi

4.8.Elektr tokınan jaralanganga birinshi járdem kórsetiw.

Birinshi náwbette jaralanǵan insandı elektr tokı tásirinen ajıratıp alıw zárúr. Bul jumıstı biriktirgich — ajratqıshnı óshiriw yamasa elektr simni qurǵaqlay taxta menen chetroqqa ılaqtırıw yamasa elektr simni ótkir ásbap menen (dástesi izolatsiyalangan bolıwı kerek) shawıp úziw kerek.

Jaralanganga, áwele, taza hawa ortalıǵın jaratıw kerek hám tınıshlantırıw kerek. Eger dem alıwı hám puls urıwı anıqlanmasa, ol halda jasalma nápes beriw kerek boladı.
Hár qanday jaǵdayda da elektr tokınan jaralanıw júz bolsa tezlik penen tez járdemdi shaqırıw kerek boladı. Elektr tokınan jaralanıw klinikalıq ólimge alıp keliwi múmkin. Klinikalıq ólim jaǵdayı 4-12 minuta dawam etedi. Bul jaǵdayda insan turmısqa qaysı - tisi múmkin, eger waqtında medicinalıq járdem kórsetilib jasalma na- fas yamasa júrek massajı járdeminde ózine keltirilgende, ólimdiń tek maman shıpaker aldın alıwı múmkin. Eger jasalma na- fas beriw jaralanishning birinshi minutalarında atqarılsa, ol jaǵdayda nátiyje jaqsı boladı. Jaralanganni qorni menen jatqızıladı. Keyin taza hawa ortalıǵın jaratıp dem alıw hám qan aylanıwı jaqsı bolıwı ushın jaǵa hám shalbar tuymechalari hám ústi-basları yechiladi. Hám de paralich waqtında til dem alıw jolların to'sib qóyadı, sol sebepli tildi awızdan tartıp shıǵarıp dem alıw ushın sharayat jaratadı.
Házirgi waqıtta jasalma nápes beriw («og'izdan awızga») usılı keń tarqalǵan. Bul usılda hawa jaralanganning awızına puf- lanadi jáne onıń jelkesi tiyine jumsaq kópshikshe qoyıw ke- rak boladı, bası bolsa keyin basıp qiyshaytiriladi. Járdem berip atırǵan adam tereń nápes alıp (jaralanganning awızına oramalsha yamasa doka qoyıp ) jaralanganning burnini bekkem qisib awızı arqalı ishine hawa jónetiledi.
Jaralanganning awızına hawa jo'natgandan keyin burnini qoyıp jiberedi. Awızına úrlew hár 5—6 sekund dawamında ba- jariladi. Jasalma nápes beriw usılı («og'izdan awızga») abzallıǵı bunda jaralanganning ókpesine basqa usılǵa salıstırǵanda 3—4 teńdey kóp hawa túsedi.
Kóz jaralanıwı. Elektr japsar yoyi úsh qıylı nurlanıwǵa ajraladi` : jaqtılıq, infraqızıl hám ultrafioletoviy.
Japsar doǵanıń jaqtılıq nurı kózdi soqır etiwi múmkin, sebebi onıń jarıqlıǵı 10000 ret kóz ushın mólsherlengen jaqtılıq muǵdarınan úlken. Infraqızıl nurlanıw kózdi tek ǵana kóp waqıt dawamında tásir etip turǵanda jaralashi múmkin. Bunıń áqibetinde payda bolǵan jaralanıw Kataraktaga alıp keliwi múmkin (kóz gáwharınıń xiralanishi) hám kózdi pútkilley yamasa bólekan soqır etiwi múmkin. Ultrafioletoviy nurlanıw hat- tokı qısqa waqıt ishinde onsha uzaq bolmaǵan aralıqta kózge tásir etse da kóz keselligine elektrooftalmologiya (jaqtılıq - den qorqıw ) ga alıp keledi. Keselliktiń tiykarǵı belgileri — kóz ashıwı, jaslanıwı, kóz kóriwiniń waqtınshalıq tómenlewi. Belgiler nurlanıwdan keyin bir neshe saatlardan keyin kórinetuǵın bóle baslaydı. Elektrooftalmiyani 2-3 kún dawamında «Albutsid» tamshıları járdeminde dúzetsa boladı. Hám de suwıq kompressor hám shay menen juwıw da maqsetke muwapıq boladı.
Elektr kepserlewshiler jaqtılıq filtrleri menen islewleri kerek, olar ayqulaq nurlanıwın toqtatadı hám utadı. Jaqtılıq filtrleri ayqulaq kernewine salıstırǵanda saylanadı.
Japsar ayqulaq kernewine salıstırǵanda jaqtılıq filtri túrin tańlaw
Japsar tokınıń ma`nisi Jaqtılıq filtriniń túri
30 dan 75 A 75 ten 200 A 200 den 400 A 400 A den joqarı E-1 E-2 E-3 E-4, E-5
Jaqtılıq filtrleri aynasınıń ólshemleri 52 x102 mm bóle- di. Jaqtılıq filtrleri sırtında ápiwayı ayna qóyıladı, olar kir bolıwına qaray almastırıladı.
Kepserlew ustaxonalari diywalları hám pátiklerin nursiz-gúńgirt toq reńli boyawlar menen bo'yaladi, sebebi olar jaqtılıq nur- larini qaytarmasligi kerek.
4.9. Zıyanlı shań hám gazlar menen záhárleniw.
Hawa marganets, uglerod, xlor, ftor oksidleri hám de birikpeleri hám basqalar menen júdá pataslanganda záhárleniw múmkin. Ámeldegi normalarga kóre xananıń shańıwı 1 m3 hawada 10 mg den aspawı, MnO muǵdarı ko'pi menen 0, 3 mg/m3, CO ko'pi menen 30 mg/m3, NO ko'pi menen 5 mg/m3, qorǵasın puwi ko'pi menen 0, 1 mg/ m3 bolıwı kerek hám taǵı basqa. Ayqulaq járdeminde kepserlewda oksid hám zıyanlı shańlar muǵdarı 1 kg elektrod eritilganda 10 nan 150 g ge shekem payda boladı.
Záhárleniw belgileri, ádetde, tómendegishe boladı : bas ay- lanadi, bas og'riydi, ko'ngil aynaydi, belgilengenler etiledi, bosanıwa- di, tez-tez nápes alınadı hám taǵı basqa. Uwlı zatlaytuǵın elementlar kisi organizminiń toqımalarında o'tirib qalıwı hám sozılmalı kesel- liklarga sebep bolıwı da múmkin.
Elektrodlar qatlamınıń jańa markaları hám uwlı zatlaw ózgeshelikleri júdá kishi bolǵan untaqlardıń engiziliwi; hay- dash-sorıw ventilatsiyasi, kóshpeli jıljıtıw apparatları ornatıw ; hawa jollarınan elektrod tutqısh yamasa shlem orqkali taza hawa keltiriw; ximiyalıq filtrli raspiratordan, geyde bolsa gaz qorǵaw quralı (protivogaz) den paydalanıw hawanıń pataslanıwı menen gúresiw boyınsha ilajlar bolıp esaplanadı.