N uzoqov, X. A. Alimov,B. X. Yunisov

Javob. Q5=52,8kj/kg, q5=0,5%.
18-masala.Qozon agregeti o'txonasida A markali ko'mir yoqilganda uning tarkibi quyidagicha:Cⁱ=63,8%,Hⁱ=1,2%,Sⁱuch=1,7%,Nⁱ=0,6%,Oⁱ=1,3%,Aⁱ=22,9%, Wⁱ=8,5%,
Agar shlak tarkibidagi yoqilg'i kuli ashl =0,8%,shlakning issiqlik sig'imi C_shi=0,934kj/(kg^K) va shlakning harorati t_shi=600^oC aniq bo'lganda,foizda va kj/kgda shlakning fizik issiqligini aniqlash kerak.
Javob: Qb=102,6 kj/kg: q 6=0,5%:
19-Masala. Quruq yoqilg‘i mahsulotlarining hajmiy tarkibi SO2=12,3%, O2=7,2%, N₂=80,5% (tarkibida suv bug’i yo‘q). Molekulyar massasini, gaz doimiysini, hamda zichligi va mahsulotlarning B=800 ⁰C haroratdagi solishtirma hajmini hisoblang.
Javob: Mar = 30,3, Rar=274 J/(kg-K);V = 2,94 m³/g; Par =0,34 kg/m³.
20-masala. Quyidagi tarkibli: CO2=0,8%; CN4 =84,5%; C2H6 =3,8%; C3H8=1,9%; C5H12 = 0,3% ; N2 =7,8% tabiiy gazning quyi yonish issiqligi aniqlansin.
Javob: Q^Qk = 35799 kj/kg.
21-Masala. Bir xil unumdorlikka ega bo‘lgan ikkita qozon qurilmasi turli yoqlig‘ida ishlaydi. Birinchisida 10(103 kg/soat ko‘mir yoqiladi, uning tarkibi: C^I= 68,6%, N^I =3,1%, S^I = 0,4%, N^I = 1,5%, O^I3,1%, A^I= 16,8%, W^I= 6,5% va
ikkinchisida - 6-10³kg/soat yoqilg‘i yoqiladi va tarkibi: CI= 58,7%, NI=4,2%, SI= 0,3%, N^I1,9%, O^I 9,7%, A^I= 13,2% , W^I= 12,0%.
Qozon qurilmalaridagi yoqilg‘i sarfi shartli yoqilg‘ining qancha miqdoriga ekvivalentligi aniqlansin.
Javob: VSH1 = 9000 kg/soat ; VSH2 = 4674 kg/soat.
22-Masala. Qozonxonada 10 soatda 106 kg ko’mir yoqiladi, uning tarkibi: C^I = 55,2% , N^I 3,8% , S^I =3,2% , N^I=1,0% , O^I =5,8% , A^I=23,0% , W^I=8,0%. Qozonxona uchun shartli yoqilg‘ining soatli sarfi aniqlansin.
Javob: VSH = 75175 kg/soat.
23-Masala. Quyidagi tarkibli ko’mir berilgan:SI= 45,4%; NI= 3,5 %; SI= 1,3%; N^I = 0,9%; O^I= 8,9%; A^I= 27%; W^I= 13,0%; tutun gazlaridagi uch atomli gazlarning miqdori: RO₂^MAKS =18,7%. Shu yoqilg‘ining 1kg miqdori to‘la yoqilganda hosil bо‘ladigan uch atomli gazlarning hajmi va ulardagi SO2 hamda SO2 gazlarning miqdori aniqlansin.
Javob: VRO2= 0,86 m³/kg; SO2= 18,5%; SO2 = 0,2%.
24-Masala. Qozon о‘txonasida 2.103 kg/soat miqdorda mazut yoqiladi, uning tarkibi: S^I= 84,65%; N^I= 11,7%; S^I=0,3%; O^I= 0,3%;
AI= 0,05%; WI = 3,0%. Agar shu yoqilg‘i to‘la yongan paytda hosil Ьо‘^п tutun gazlarining tarkibidagi SO2 ning miqdori 15% dan 12% gacha kamaygani ma’lum Ix/lsa, о‘txonaga berilayotgan havoning hajmi qanchaga ortgani aniqlansin.
Javob: VH= 6666 m3/soat.

III- BOB. QOZON O’TXONASIDA YONISH JARAYONI.YOQILG'INING
YONISH MAHSULOTLARI

1. 
   Yonish to’g’risida tushuncha
   

Tayanch iboralar: organik yoqilg’ i, yonish kamerasi, gamogen geterogen, elektron qobiq, ballast, tsiklonli o’txona
Issiqlik olish maqsadida qazilma organik yoqilg'ining yonish jarayonidan sanoatda, hamda maishiy sohalarda keng foydalanilib kelinmoqda.
Boshqariladigan yonish jarayonlari yoqish kamera deb nomlangan maxsus qurilmalarda olib boriladi. Yoqish kameralariga bug' generatorlarining o'txonalari, gaz uyurmali qurilmalari, isitish pechlarining yoqish kameralari va energetik qurilmalarini boshqa generatorlari kiradi.
Yonish jarayoni - bu yoqilg'ining murakkab fizik-kimyoviy oksidlanish jarayoni bo'lib, intensiv issiqlik ajralishi bilan kechadi va gazsimon yonish mahsulotlarining harorati oshib borishi bilan tavsiflanadi.
Yonish jarayoni yoqilg'i va oksidlantiruvchi birligida kechishi mumkin. Keng tarqalgan oksidlantiruvchi, bu havoning kislorodidir, organik yoqilg'ilarni barcha turlari yonish jarayonida ishtirok etadi.
Havo har xil gazlar aralashmasidan iborat:
Hajmiga ko'ra havoda
azot 78,08%
kislorod 20,7%
uglerod (IV)oksid 0,03%
suv bug'i 0,47%
argon, azot 0,72%
geliy, neon, ksenon, kripton Izlari
Oddiylashtirish maqsadida havo tarkibi odatda quruq deb hisoblanadi. Haroratga bog'liq bo'lgan suv bug'ining havo bug'i tarkibiga ta'siri kam: misol uchun 20⁰C haroratda va nisbiy namlik 4-60% da, namlik miqdori 12 g/m3 dan yuqori emas; namlangan havo hajmiga ko'ra 1% ni tashkil qiladi. Bunda quruq havo tarkibi, agarda undagi kam miqdorga ega argon, uglerod (IV) oksid va boshqa gazlarni inobatga olmasak, % da quyidagilarga baravar:
Hajmga ko'ra % da massaga ko'ra % da
Kislorod 21 23
Azot 79 77
Azot oksidlanish jarayonlarida deyarli ishtirok etmaydigan gazdir.
Yoqilg'ining agregat holatiga va oksidlantiruvchisiga ko'ra yonish reaksiyasi gomogen va geterogenliga bo'linadi.
Yoqilg'i va oksidlantiruvchi bir xil agregat holatida kechadigan reaksiya gomogen reaksiyasi deb nomlanadi. Ular reaksiyaga kirishuvchi moddalarning orasida sirtli bo'linishi yo'qligi bilan tavsiflanadi.
Gaz yoqilg'isining yonishi, bu gomogenli yonishdir. Yoqilg'i va oksidlantiruvchi har xil agregat holatida kechadigan reaksiya geterogen reaksiya deb aytiladi. Bu reaksiya fazalarning bo'lish sirtida kechadi.
Qattiq va suyuq yoqilg'ilarning yonishi geterogen reaksiyalarga tegishli. Ushbu reaksiya harorat va bosimda yoqilg'i va oksidlantiruvchi yonuvchi moddalarning aralashmasi, issiqlik ichki energiyasidan tashqari, kimyoviy energiyaga ham ega.
Kimyoviy energiya ajralib chiqadigan va yutiladigan energiyaning yoqilg'i moddalarini va oksidlantiruvchi orasidagi kimyoviy reaksiya kechishini nazarda tutadi. Yonish jarayonida reaksiyaga kiruvchi moddalarni o'zaro atom-molekulyar ta'siri bo'ladi.
Shunday qilib, yonish bu yoqilg'ining boshlang'ich moddalarida elektron qobig'ining buzilishini sodir etadi va yonish mahsulotlari molekulalari hosil bo'lishi bilan davom ettiriladi.
Ko'rsatilgan fizik-kimyoviy reaksiyalar natijasida yoqilg'i kimyoviy energiyasining issiqlik va nur energiyasiga o'zgarishi kuzatiladi.
Yonish jarayonining kechishi energiya va massa saqlanish qonuniga muvofiq o'tadi. Bu qonunga muvofiq boshlang'ich moddalarning massa yig'indisi oxirgi moddalarning massa yig'indisiga teng.
Huddi shunday yoqilg'ining kimyoviy energiyasini boshqa tur energiyaga o'zgarishi energiyani saqlanishiga muvofiq ma'lum nisbatda o'tadi.
Yoqilg'ining yonishida kechadigan kimyoviy reaksiyalar issiqlikning ajralishi (ekzotermik) va yutilishi (endotermik) bilan o'tishi mumkin.
Misol uchun, uglerod, vodorod va oltingugurt oksidlanishi, kimyoviy reaksiyalari oksidlantiruvchining etarli miqdorda issiqlik ajralib chiqishi bilan kechadi, yoki ular ekzotermik kimyoviy reaksiyalariga mansub. Endotermik reaksiyalar misolida uglerod (IV) oksidining o'ta qizdirilgan uglerod bilan o'zaro birikishini keltirish mumkin:
(СО2+С=2СО);
Endotermik reaksiyalari natijasida har xil uglevodorod birikmalari hosil bo'ladi, misol uchun asetilen
(2С+Н2=Н2С2)
va boshqalar. Kimyoviy reaksiyalarning kechishi harorat, bosim va hajmga bog'liq bo'ladi.
Agarda reaksiya bir xil harorat va hajmda kechadigan bo'lsa, bu reaksiya izoxora-izotermik reaksiya deyiladi.
Izobara-izotermik reaksiya bir xil harorat va bosimda kechadi. Yangi moddalarning hosil qilinishida moddalarning mol sonlari o'zgarishi bilan davom etishi mumkin. Bir tartibli (monomolekulyar) va ikki tartibli (bimolekulyar) reaksiyalarni ajratish mumkin.
Agarda boshlang'ich bitta moddaning parchalanishi natijasida bir nechta boshqa moddalar hosil bo'lsa, unda bu reaksiya bir tartibli reaksiyalarga taalluqlidir.
Uglerod, vodorod va oltingugurt oksidlanish reaksiyalari ikki tartibli reaksiyalarga taalluqlidir. Bunda boshlang'ich moddalarning ikkita molekulasi hosil bo'ladi.
Yoqilg'idagi organik moddalarning yonish reaksiyasi gazsimon moddalarni hosil qilish bilan kechadi.

2. 
   Yoqilg'ining yonish reaksiyasi
   

Yoqilg'ining yonishi to'liq va to'liqmas (chala) bo'ladi. Yoqilg'ining yonuvchi elementlari kislorod bilan quyidagicha reaksiyaga kirishib, to'liq yonsa, bunday yonishga to'liq yonish deyiladi:
С+О2 =СО2; 2Н2 +О2 =2Н2О. (3.1)
Bu reaksiyalar natijasida uglerod va vodorodning yonishda olinishi mumkin bo'lgan barcha issiqlik chiqadi. Yonish mahsulotlarida yona olmagan uglerod (IV), oksid CO2 va suv bug'lari H2O qoladi. Yonish mahsulotlari orasida yonuvchi elementlar va yonmay qolgan yoqilg'i zarralari qolgan bo'lsa, bu yonishga to'liqmas (chala) yonish deyiladi.
Yoqilg'i ikki sababga ko'ra to'la yonmasligi mumkin: Birinchidan, mexanik to'la yonmaslik, bunda yoqilg'i zarralari kislorod bilan reaksiyaga kirishishga ulgurmay, yonish ma'sulotlariga (kul va tutunga) o'tadi; ikkinchidan, yoqilg'i yonuvchi elementlarining chala oksidlanishi (kimyoviy chala yonish), bunda issiqlik chiqishi ancha kamayadi. Masalan, chala yonishda (CO gacha oksidlanishda) issiqlik to'la yonish (CO2 gacha oksidlanishda) dagiga qaraganda deyarli 3, 5 marta kam chiqadi.
Yonuvchi elementlar chala oksidlanganda yonish mahsulotlari bilan birga ko'p miqdorda uglerod (II) oksid, gaz holatidagi vodorod H2, metan CH4 va yona oladigan hamda issiqlik chiqaradigan boshqa uglevodorodlar ham o'txonada oxirigacha yonganda edi, u holda ajralib chiqqan issiqlik hisobiga o'txonadagi harorat yanada ko'tarilar edi.
Yoqilg'i to'liq yonishi uchun o'txonaga kerakli miqdorda havo berish va yoqilg'ining havo bilan yaxshi aralashishini ta'minlash kerak.
Yoqilg'ida har qaysi yonuvchi elementning yonishi uchun zarur bo'lgan kislorod miqdori yonish reaksiyasidan aniqlanadi. Masalan, uglerod uchun

1. 
   mol С + 1 mol О2 = 1 mol СО2 , (3.2)
   

12 kg 32 kg 44 kg
ya'ni, 12 kg uglerodning yonishiga 32 kg kislorod 1 kg uglerodning yonishiga esa, 32/12 = 2,67 kg kislorod sarflanishi lozim.
H uchun 1 mol N2 + 0,5 mol O2 = 1 mol N2O, (3.3)

2. 
   kg 16 kg 18 kg
   

ya'ni, 2 kg vodorodning yonishiga 16 kg kislorod, 1kg vodorodni yonishiga esa, 16/2=8 kg kislorodni sarflash lozim.
S uchun 1 mol S + 1 mol O2 = 1 mol SO2 (3.4)
32 kg 32 kg 64kg
ya'ni, 1 kg oltingugurtning yonishiga esa 1 kg kislorodni sarflash lozim.
Massaviy % lar tarkib hisobida Ci+Hi+Si+Oi+Ni kiradigan 1 kg qattiq yoki suyuq yoqilg'ining yonish uchun sarflanishi lozim bo'lgan kislorod miqdori quyidagiga teng
QH= 2.67 Ci + 8 H n + Sn + On. kg . kislorod (3.5)
100 . kg . yoqi lg' i
Yoqilg'ini yondirish uchun o'txonaga sof kislorod emas, balki, tarkibida 23.2% (massa bo'yicha) kislorodi bor havo beriladi. Yoqilg'ining to'la yonishi uchun zaruriy havoning massaviy birliklarda hisoblangan nazariy miqdori quyidagicha bo'ladi:
тн = 100 Он=0,115Ci+0.343Hi+0.043 (3.6)