N xolmatov. N. Im om ova makro va mikro

Jadvalluriii izohlang.
194

---

GLOSSARIY
A ta m a -
nin g
o‘z b e k
tilida
n o m la ­
n ishi
A t a m a n i n g
ingliz tilida 
n o m la n is h i
A t a m a n i n g 
ru s tilida 
n o m la n is h i
A t a m a n i n g m a ’nosi
1.
Iste 'mol
Consump­
tion
Потреб­
ления
YalM
tarkibida 
eng 
katta 
ulushga ega b o i g a n kompo- 
ncntdir. Shuningdck, rivojlan- 
gan mamlakatlarda iste'mol 
xarajatlari ixtiyoridagi daro­
madning 90 
foizdan ortiq 
qismini 
tashkil 
etadi. 
Shu 
tufayli xam iste’mol xarajtit- 
lariga ta’sir etuvchi omillartii, 
uning o'z garish qonuniy^t- 
larini o'rganish muhim 
axamiyatga ega.
2.
Jam g'ar­
ma
Savings
Сбереж е­
ния
Uy 
xo‘jaliklari 
ixtiyoridagi 
daromadning iste’mol qilin- 
masdan qolgan qismi
3.
Investi­
siya
Investm ent
И нвест и­
ция
yangi 
korxonalar 
qurish. 
uzoq muddat xizmat ko't'Sa- 
tuvchi 
mashina va asbob- 
uskunalarni 
yakuniy 
sotib 
olishga 
hamda 
shu 
bilan 
bog'Iiq bo'lgan aylanma kapi- 
talning o'z g arish ig a ketgan 
xarajatlardir.
4.
Iste 'mol-
o'rtacha
moyillik
average
propensity
to consume
Средняя
склон­
ность к
потреб­
лению
ixtiyoridagi 
daromaddagi 
iste’mol xarajatlarining ulushi 
tushuniladi, y a ’ni:
АГС=±
• 100
Dl
195

---

5.
Ju mg
‘
ar-
maga
о ‘rtaeha
moyillik.
Средняя
склон­
ность к
сбереж е­
нию
Ixtiyordagi 
daromaddagi
average
propensity
to save
j a m g ’arish nlushini jamgarish- 
gao'rtacha 
moyillik 
deb 
ataladi. y a ’ni:
APS = 4 • 100
14
6.
Iste ’mol-
chegara­
langan
moyillik
marginal
propensity
to consume
Пределыt
ая склон­
ность к
потреб­
лению
Iste'moldagi 
o ’zgarishlarning 
shu o ’zgarishni keltirib chiqar- 
gan iste'mol daromad o ’zga- 
rishdagi 
ulushi 
iste'molga 
chegaralangan 
moyillik 
deyiladi.
i 
i r e
‘v 
( 
( ; l ioo 
A l)l
/1/, 
Dl
,
7.
Jam g'a­
rishga
о
‘
rtaeha
moyillik
m arginal
propensity
to save
Предель­
ная склон­
ность к
сбереж е­
нию
Jam g’arishdagi 
o ’zgarishning 
iste’mol 
daromad 
o ’zga- 
rishdagi ulushi j a m g ’arishga 
chegaralangan 
moyillik 
deyiladi.
Y a’ni: 
u rs
-S 
'
S' 1 loo
ADI 
1)1
8.
Tasarruf-
dagi
darom ad
Disposable
income, DJ
Распол ага
емый доход
shaxsiy daromaddan fuqorolar 
tomonidan 
to ’lanadigan 
barcha i ndiv id nal soliqlarni 
ayirish orqali hosil qilinadi.
14 - M AVZU: IQ T ISO D IY O T N IN G S IK L L I 
R IV O JL A N IS H I
M avzuning o'quv maqsadi:
Talabalarda iqtisodiy sikl tushunchusi, davriy tebranishlarning
tin lari, о 'rla muddatli sikl, о 'rta muddatli siklning bosqichlari
xususiyatlari haqida bilim va ко 'nikmalarni shakllanlirislidan iborat.
Tusltunchalar va tayanch iboralar
Iqtisodiy sikl, ekzogen nazariyalar, endogen nazarivalar, qisqa
muddatli sikl, о 'rla muddalli sikl, uzoq muddatli sikl, inqiroz,
depressiva. jonlanish, vuksa/ish. protsiklik o'zgaruvchilar. antisiklik
о 'zguruvchilar, asiklik о 'zguruvchilur
I 46

---

Asosiy savoUar
1. Iqtisodiy sikl tushunchasi.
2. Davriy tebranishlarning turlari
3. O 'rta niuddatli sikl.
4. 0 ‘rta muddatli siklning bosqichlari (fazalari)
Bugungi dunyo iqtisodiy sikllarga xuddi qadim gi m isrliklar 
Nil daryosining toshqinlariga q a r a g a n d e k q araydi. Hodisa davriy 
t a k ro r la n ib turadi. U h a m m a uchun ulkan a h a m iy a t k asb e ta d i.
Biroq uning sa b a b la ri n o m a ’lum.
Jon Beyts Klark, amerikalik iqtisodchi
Afsuski. jam iyatning iqtisodiy taraqqiyot tarixi iqtisodiyotning hech 
qachon tekis va silliq y o ‘l bilan, o lg 'a rivojlanish yo'lidan
ketmaganligini yaqqol namoyon etmoqda. Bu tarix o 'z in in g turli
bosqichlarda iqtisodiy k o n 'yunkturaning bir-birini davriy ravishda 
almashtirib turgan va almashtirib kelayotgan tanazzul yoki yuksalishni 
boshidan kechirib keldi. Bu o ’zgarishlar 
makroiqtisodiy heqarorlik
yoki 
bozor iqtisodiyoti rivqj/anishining davriy ligi
deb ataladi1.
Takror ishlab chiqarish inqirozlari, y a ’ni siklik tebranishlarni 
vujudga keltiruvchi t o ’lovga layoqatli talabning yo'q ligi XIX asrning 
boshidan buyon muntazam hodisaga aylanib bormoqda. Angliyada 
1825 yilda yuz beran inqiroz birinchi mahalliy inqiroz deb, 1857 yilgi 
inqiroz esa birinchi jah o n inqirozi deb nonilanmoqda. Jahon 
iqtisodiyotini m a ’lum bir davriylik bilan larzaga solib kelayotgan 
inqirozlar tarixi ana shundan boshlanadi.
1857-yildagi birinchi jah on inqirozi davrida AQShdu
Seaman Jamg 'arma bankidagi to'polonlar
1 P r i n c i p l e s o f E c o n o m i c s . 6 E d it i o n . N . ( i r e y o r y M a n k i w . I S B N 1» l)7S-U-
5 3 8 - 4 5 3 0 5 - 9 . I ISA . 2 0 1 2 . С e n g a g e I . e a r n i n g . P a g e 7 2 0 .
197

---

Tabiiyki, 
inqirozlar nazariyotchi 
iqtisodchilarning e ’tiborini 
o 'z ig a jalb qiladi. Turli davrlarda siklik tebranishlar ustida Sismondi. 
Marks, Juglyar, Shumpeter, Kondratev kabi buyuk iqtisodchilar 
tadqiqotlari olib bordilar.
Hukumatning amaliy faoliyat sohasidagi vazifasi har doim siklik 
tebranishlarni tartibga solish, silliqlash bo'lgan va shunday bo'lib 
kelmoqda. Biroq, buni qanday usul va vositalari yordamida amalga 
oshirish mumkinligini 
ko'rib chiqishdan 
avval iqtisodiy siklning o 'z
xarakteristikasi. uning turlari va xususiyatlari ustida to'xtalib o'tishlozim.
1. 
Iqtisodiy sikl tushunchasi