Namancan davlat universitkti viaxkamon qodirjon odiijonovich dinshunoslik

Fundamentalizm tushunchaning diniy maxnosini anglamok uchun semantik kelib chikishiga extibomi karatsak shu narsaning guvoxi bulamizki, nasroniylarjnjilni tashvik kilinishi yulida uni turli tillarga tarjima kilishlari natijasida mazkur kitobning tarjima matnlari jiddiy uzgarishlarga uchragan. Shuningdek nasroniylikda Iso paygambar safdoshlari va boshka tarixiy shaxslarga siginish, ularni iloxiylashtirish

127

darajasiga etib borish okibatida nasroniy dinining ustivor goyalarini talkin kilishda maxlum maxnoda buzilishlar sodir bulgan, deb daxvo kilinadi. Bu esa uz navbatida ushbu din peshvolari, ayniksa, uning dastlabki goyalari taxsirida bulgan radikal din arboblari urtasida bu xolatni islox kilish fikrini vujudga keltiradi. Nasroniylikda " fundaraatalizm" tushunchasi ancha oldin paydo bulganiga karamay, uning dastlabki rasmiy kurinishini 1908 yili AKShning Kalifomiya shtatida radikal protestantlaming "Xristian dinining fundamental tushunchalari konferentsiyasi" uyushmasining vujudga kelishi bilan boglash mumkin. Ulaming asosiy va bosh maksadi injilning sof xoliga kaytarishni kutarish bulgan. Fundamentalistlar kup yillar davomida fakat xristian diniga nisbatan kullanildi, keyinchalik xind va yaxud fundametalizmi xakida gapirildi.


Islom fundamentlizmiea kelsak, awaliga aksariyat muslmon taxlilchilari islomni yangilash yulidagi saxy xarakatlarini taxriflash uchun " fundamentalizm" atamasini kullashni rad etishadi. Ayrimlar aytadiki, bu atama joxillik va koloklik maxnolarini anglatadi va shu tufayli islom yulidagi kayta tiklashni taxkirlaydi, boshkalar esa bu atama arab va islomga extikod kilgan uzga xalklar tilida anik mukobilga ega emas va shu sababdan uning muslmon jamiyatlarida tadbik etilishi uchun asos yuk deb dalil keltirishdi. Birok, arab tilida yozuvchilar 1980 yillardan boshlab "usuliya" atamasini ishlata boshladilar, bu ibora «usul-asoslar»dan (birligi asl- asos) olingan bulib, fundamentalizmning suzma-suz tarjimasidir. 1980 yiliarga kelib musulmon taxlilchilari uni asosiy va ilmiy baxslarda kullay boshladilar. Shu tarika fundamentalizm atamasi islom tiklanish va shu xakidagi tadkikotlaming tarkibiy kismiga aylandi.