Islomdan keyingi turkiy epigrafik yodgorliklarning umumiy tavsifi.
O‗rta Osiyoga arablar kirib kelganidan va islom dini bu hududda tarqala
boshlaganidan keyin o‗sha davrgacha amalda qo‗llanib kelingan qadimgi turkiy
yozuvlar siqib chiqarilgan va bu yerda arab yozuviga asoslangan eski o‗zbek
yozuvi qolgan. Davlat muassasalaridagi barcha yozishmalar, shuningdek odamlar
o‗rtasidagi yozma munosabatlar arab alifbosiga ko‗chirilgan edi. Shuning uchun 8-
9 asrlardan boshlab bu hududdagi epigrafik yodgorliklar ham mana shu yozuvda
bajarila boshlagan. Lekin bu yodgorliklardagi bitiklarning yozuvi arabiy bo‗lgani
bilan, tili asosan turkiy, ba'zan forsiy, goho esa arabcha edi.
Arabiy yozuvda bitilgan epigrafik bitiklarni o‗rniga qarab diniy pand-
nasihat mazmunidagi bitiklarga va xotira (esdalik uchun yozilgan) bitiklarga
ajratish mumkin. Esdalik uchun yozilgan bitiklarga imoratlarning ustki qismidagi
yozuvlar ham kiradi. Bu bitiklarda asosan imoratning qurib bitkazilgan sanasi, uni
qurish tashabbusi bilan chiqqan kishilarning yoki shu binoni qurgan usta-
me'morning nomi hamda shu binoni qurish bilan bog‗liq bilgan voqyea-hodisalar
bayon etilgan. Bundan tashqarii O‗rta Osiyo hududida juda ko‗p epitafiyalar-
maqbaralar yoki qabrlarning ustiga bitilgan yozuvlar ham borki, ularni o‗rganish
tarix fani uchun juda katta va muhim materiallar beradi.
Epigrafik yodgorliklar O‗rta Osiyoning barcha shahar va qishloqlarida
topiladi. Lekin ularning ko‗pligi va xilma-xilligi jihatidan oldingi o‗rinlarni
Buxoro, Samarqand, Xiva, Shahrisabz (Kesh), Termiz, Toshkent (Shosh) kabi
shaharlar egallaydi. Bundan tashqari juda ko‗plab epigrafik yodgorliklar Axsi,
Chust, Koson, Pop, Dalvarzintepa, Ko‗hna Urganch kabi hozirda shahar sifatida
o‗z qiymatini pasaytirgan yoki turli tarixiy sababalrga ko‗ra, xarobaga aylangan
aholi punktlaridan ham topilgan.
Qo‘llaniladigan ta‘lim texnologiyalari: dialogik yondoshuv, muammoli
ta‘lim, munozara, o‘z-o‘zini nazorat.
Dostları ilə paylaş: |