Namangan davlat universiteti xalqaro munosabatlar va diplomatiya tarixi

partiyasi MK raisi Mao Szedun boshchiligida, Sovet Ittifoqi bilan munosabatlarni 
uzib Moskvadan mustaqil ish olib bordi. Bosqichma-bosqich u AQSh va SSSR 
orasidagi kuchlar tengligini o’zining tashqi va himoya siyosatida asosiy faktor 
sifatida ko’rdi. Hindi-Xitoy bosqichi AQShning Vet’namga qarshi 1964-yilda 
boshlangan agressiv urushi edi. 50-yillarda Fransiyaga qarshi antikolonial urushi 
natijasida V’yetnam qurolli otryadlari Denbenfu yonida kolonizatorlarga 
qaqshatqich zarba berishdi, ammo mamlakat 2 ga bo’lindi. Shimolda V’yetnam 
Demokratik Respublikasi vujudga kelgan bo’lsa, janubda AQSh ko’magi bilan 
Janubiy V’yetnam Respublikasi tashkil topdi. 
Biroq, keyinchalik Saygon rejimining kuchsizligi vatanparvar kuchlardan 
yengilganidan so’ng bilindi. Rejimni saqlab qolish uchun AQSh rahbariyati 
V’yetnam xalqiga qarshi harbiy harakatlarni amalga oshirdi. Urush AQShga 
ko’pgina zarar yetkazdi. mamlakatda Amerika qo’shinlarining soni 1965-yilda 185 
mingdan 1969-yil 543,4 ming odamga yetdi. Urush davrida AQSh 141 mlrd.dollar 
xarajat qildi. 56,5 ming kishi halok bo’lgan va 303,6 ming yarador soldat va 
ofitserlar yo’qotishdi. Biroq, ular sharmandali mag’lubiyatga uchradi. 

---

204 
1972-yil yanvarda AQSh prezidenti R.Nikson boshchiligidagi hukumat 
V’yetnamda urushni tugatish va tenglikni tiklash shartnomasini imzoladi. bu 
V’yetnam xalqining bosqinchilar ustidan to’liq g’alabasini anglatdi. Ushbu 
shartnoma davlatni birlashishiga yo’l ochdi. 1975-yil aprelda V’yetnam qurolli 
kuchlari va Janubiy V’yetnam vatanparvarlari Janubiy V’yetnam poytaxti – 
Saygonni qo’lga kiritishdi. Bu voqea V’yetnam xalqining mustaqillik va davlatni 
birlashtirish uchun harakatining tugaganligini bildirardi.
Urushdan keyingi vaqtda eng muhim masalalardan biri Yaqin Sharqdagi 
savol bo’lib qoldi. Masala markazida urushdan so’ng boshlangan Yaqin Sharqda 
mustaqil Falastin davlatini tuzish qiyinchiliklari turardi. Bu masalani Britaniya 
imperiyasiga tegishli hududlarda 2 mustaqil davlat – Yevropa va Falastin davlatini 
tuzish bilan yechilmoqchi edi. Isroil boshchiligida yevrey davlati 1949-yilda 
tashkil topib, bu huquq falastinliklarga berilmagan edi. Yaqin Sharqdagi urushdan 
keyingi tarixi Falastin xalqining milliy davlat mustaqilligi uchun kurashi bilan 
o’tdi. Bu masalaning yechilmasligi bir necha arab-isroil urushlariga olib keldi. 
Eng muhimi 1967-yildagi urush natijasida Isroil katta hududlarni Falastinda 
(Iordan daryosi G’arbiy qirg’og’i va G’oza sektori) va qo’shni davlatlar – Suriya 
va Misrni falastinliklar tomonidan kurashgani uchun bosib oldi. Faqatgina 90-
yillarda Falastin xalqining Falastin ozodlik tashkiloti boshchiligida kurashganda 
Isroil hukumati falastinliklarga antonomiya berishga rozi bo’ldi. Ammo Yaqin 
Sharqdagi muammo chigalligicha qoldi.
Uchinchi dunyo davlatlarining siyosiy faolligi xalqaro munosabatlar tizimida 
qudratli asos bo’lib xizmat qildi. 1967-yildagi Isroil va arab davlatlari orasidagi 
urush Yaqin Sharqda BMTning rolini susaytirdi. Izma-iz kelgan Dominikan 
Respublikasi Yaqin Sharqdagi, Chexoslovakiyadagi inqirozlar, V’yetnam va 
Shimoldagi urushlar, Nigeriyadagi fuqarolik urushi davlatlarning bir-biri bilan 
kelishmasligini ko’rsatardi. Bu sharoitda qo’shilish harakatiga qo’shilmaslik katta 
ahamiyat kasb etgan. Xalqaro birlashgan davlatlarning tashqi siyosatdagi asosiy 
prinsipi qudratli davlatlarning harbiy-siyosiy ittifoqlariga qo’shilmaslik edi. 25 
davlatlarning oliy darajadagi 1-konferensiyasi 1961-yil sentyabr oyining boshida 

---

205 
Belgradda Yugoslaviya, Hindiston, Misr, Indoneziya va Gana tashabbusi bilan 
chaqirilgan edi. Ikki o’n yillik davomida tartib va geografik harakatlar kengayib 
bordi. Natijada 1983-yilda ularning a’zolari 101 taga yetdi. Dunyo davlatlarining 
2/3 qismini birlashtirdi. qo’shilmaslik harakati dunyo siyosatida tinchlikni 
mustahkamlash va davlatlar orasida qo’shnichilik munosabatlarini saqlashda 
asosiy omil bo’lib xizmat qildi.
Ikki 
qutbli 
sxemaga 
Yaponiyaning 
qudratli 
iqtisodiy 
davlatga 
aylanayotganligi, Xitoyning yadro davlatiga, shuning bilan birga OPEK – neft 
ishlab chiqaruvchi davlatlarning tashkiloti, ya’ni o’z oldilariga industrial 
rivojlangan davlatlar diktaturasidan qutilishni o’z oldiga qo’ygan davlatlarning 
rivojlanishi bir necha o’zgartirishlar kiritdi. Shu bilan birga dunyo valyuta tizimi 
vayron bo’la boshladi, natijada 1971-yilda bretton-vud jahon moliya tizimi va oltin 
standarti bekor qilindi. Xalqaro hisob valyutasi hisobida dollarning tushib ketishi 
AQShning dunyo moliya bozorlaridagi o’rnini yo’qotdi. 
Shunday qilib ikki qutbli qarama-qarshilikning yumshashiga asosiy sabab 
AQSh va SSSRning tugamas harbiy, iqtisodiy, siyosiy va g’oyaviy qarama-
qarshiligi zaiflanishi bo’ldi. Harbiy qudratning oshib borishi natijasida iqtisodiy 
o’sish kamaydi. Shu bilan birga AQSh va SSSR ittifoqdoshlari iqtisodiy va harbiy 
qudratining oshishi muhim rol uynadi. Natijada, 70-yillarda yadro – strategik nufuz 
uchun davlatlar qarama-qarshiliklardan voz kechib harbiy xavfsizlik yuzasidan 
hamkorlikka kelishildi. Ko’pgina masalalar ikki qutbli dunyo tartibi ramkalarida 
ochilsada, dunyo jamiyati manfaatini ko’zlab hamda yechilardi.