Nashrga tayyorlash markazi k. B. Us mo nov

Asosiy ta’riflar

Metallarga kesib (qirqib) ishlov berish — zagotovka yuzasidan zarur geometlik shakl, o‘lcham va sifatli yuza hosil qilish maqsadida ma’lum qatlamni qirqib olib tashlashdan iborat.
Zagotovkaning ishlov berish uchun moJ-jaHangan qatlami qo ‘yim deb ataladi. Kesish jarayonida zagotovkadan olib tashlangan metall plastik deformatsiyaga uchraydi va shaklini o‘zgai1iradi. Qirqib tashlangan qatlam o‘ziga xos shaklga ega boiadi va u qirindi deb ataladi.
Metallarga ishlov bcrish jarayonida zagotovkada qoldirilgan qo‘yinmi kesish va qirindi holida olib tashlashga asoslangan barcha usullar „nietallarni kesish“ deb ataladigan jarayonning turli koii- nishlaridir.
Kesish jarayoni amalga oshishi uchun zagotovka va kesuvchi asbob bir-biriga nisbatan muvoliq holatda harakatlanishi lozim. Metall kesish dastgohlari qismlarining harakatlari kesish harakati va yordamchi harakatlarga boMmadi. Kesuvchi asbob yoki zagotovkaga beriladigan kesish harakati asosiy harakat hisoblanadi. Asbob tig‘ining metallning yangi qatlamlarini uzluksiz kesib borishini ta'minlaydigan harakat uzatish (surish) harakati deyiladi. Kesish harakatining tezligi surish liara- katining tezligiga nisbatan ancha ortiq boiib, oddiygina qilib kesish tezligi deyiladi va v liaríi bilan belginaladi. Surish harakatining tezligini esa surish deyiladi va A’ harfi bilan belginaladi.
Uzluksiz (yoiiish. parmalash) va boiib-boiib qilinadigan (randalash, o‘yish) asosiy harakatlar mavjud. Xarakteriga ko‘ra aylanma (yoitish), ilgarilama (sidirish) yoki ilaarilama-qaytma (randalash) harakatlari boilishi mumkin.
Surish harakati ham o‘z navbatida uzluksiz (yoinish. parmalash) va boiib-bo‘lib qilinadigan (randalash, o‘yish), xarakteriga ko‘ta esa ilgarilama (yoinish. parmalash) yoki aylanma (silliqlash, tishlarmi kesish) harakatlar boiishi mumkin. Chiz- malarda surishga surish xarakterini ko'isatuvchi indekslar qo‘yi- ladi: £ — bo‘ylama surish, £_k — ko^idalang surish, 5’ — lik
surish, £ — gorizontal surish, £ i — aylanma surish va hokazo.
1 .l-rasm. Kesish jarayonida
zagotovkadagi yuza lar:
1 — ishlov berilayotgan yuza;
2—ishlov berilgan yuza;
3 —keskich yuzasi.
Ishlov berish u yoki bu usulining mohiyali faqat tezliklar nisbati bilan aniqlanib, kesish yoki surish harakatlari asbobga yoki zagotovkaga uzatilishiga bogiiq emas. Masalan, agar randalash paytida kesish harakatini keskich bajarsa, bu koiidalang-bo‘ylama randalash dastgohida ishlov berishga mos keladi, agar ishlov berilayotgan zagotovka harakatlaiitirilsa, bo‘ylama-randalash dastgohiga mos tushadi. Parmalash dastgohida parma ayktnma harakat qilib zagotovkani leshadi, revolver dastgohida ishlov berishda asosiy harakatni zagotovka bajaradi. Shunga muvofiq ravishda surish harakatini kesuvchi asbob ham, zagotovka ham bajarishi mumkin.
Kesish jarayonida zagotovkada quyidagi xarakte'rli yuzalar hosil boiadi (1. l-rasm). Kesuvchi asbob bir oMishda qirqilgan yuza ishlov berilayotgan yuza /, qo‘yim olib tashlangandan keyin hosil boigan yuza ishlov berilgan yuza 2, kesish jarayonida asbob tig‘i bilan bevosila hosil qilingan yuza kesish yuzasi 3 deb aytiladi. Bu yuza ishlov berilayotgan va ishlov berilgan yuzalar o‘rtasidagi oraliq yuza hisoblanib, faqat kesish paytida mavjud boiadi. ishlov berilgandan keyin yo‘qoladi.
Kesish yuzasi geometrik nuqtayi nazardan qaraganda asbobning nisbiy ish harakatlari trayektoriyalarining yigindisidan hosil boiadi. Shuning uchun uning shakli asbob tig‘ining shakliga va kesish jarayonida asbob va kesiktyotgan zagotovka harakatlarining qo’shilib ketishiga bogiiq. Randalash paytida kesish yuzasi tekislik, bo’ylamasiga yoiiish paytida esa konvolyut vintsimon yuza boiadi.

2.