Natyurmort chizmatasviri

Bob bo‘yicha mashq, topshiriqlar, nazorat va mustahkamlash 
savollari: 
1.
David bosh qismi detallari rasmini chizish (burun, ko‘z, og‘iz, 
quloq). 
2.
Kesik bosh tasviri.
 
3.
Gipsdan yasalgan bosh qismi nisbatlari haqida tushuncha.
 
4.
David bosh qismi detallarini xotira va tasavvurdan chizish.
 
5.
Gipsli boshni tasvirlash bosqichlari.
 
6.
Shaklning chiziqli - konstruktiv rasmi tushunchasi.
 
7.
Boshning anatomik modelirovkasi tushunchasi.
 
8.
Shaklni idrok etish va tasvirlash tushunchasi.
 
9.
Tasvirda tus munosabatining saqlanish darajasi.
 
10.
Rasmda faktura masshtabi tushunchasi.
 
11.
Kompanovka, konstruksiya, tus tushunchalari.
 
12.
Rasmda kenglikni sezish va tasvirlash tushunchasi.
 
13.
Rasmda kompozitsion markaz tushunchasi.
 
14.
Yaxlit tasvirlash tushunchasi.
 
15.
Gipsdan yasalgan boshni turli egilish va burilishlarda tasvirlash.
 
 
 

---

62 
IV - BOB. TIRIK ODAM BOSH QISMI VA QOMATINI 
TASVIRLASH 
TIRIK ODAM PORTRETINI TASVIRLASH 
Portret san’atda eng murakkab va ayni paytda eng mazmundor 
ob’ektdir. Odam tasvirining ajoyib namunalari grafikada, jumladan, 
chizmatasvirda ham mavjud. Ijodiy uslublar va san’at yo‘nalishlarining 
turlichaligiga qaramay, mashhur rassomlar o‘z ishlarida tasvir-
lanayotgan odamni chuqur o‘rganib, tahlil qilganlar. Bunda grafik 
yechimlar – g‘oyaviy maqsad va rassom oldida turuvchi ijodiy vazifalar 
bilan aniqlangan. (39, 40 - rasmlar). 
39 - rasm. V. Savinskiy.Erkak portreti. 18.01.1980 yil. 

---

63 
40 - rasm. V. Savinskiy.Chol portreti. 12.03.1980 yil. 

---

64 
Bosh qismini chizish, uzoq muddatli o‘quv rasmlarini mustaqil 
bajarishda bosh vazifa bo‘lib hisoblanadi (41, 42 - rasmlar). Mustaqil 
ishning maqsadi bosh shakli xarakterini aniqlash hamda u yoki bu 
burilishda ifodalashdan iborat. Ayniqsa, bunday topshiriqlar boshning 
o‘quv rasmini bajarish avvalida muhim ahamiyatga ega. Boshning 
qisqa muddatli rasmlari yirik o‘lchamda, biroq naturadan ancha kichik 
bo‘lishi mumkin. Ularda ma’lum burilishda bo‘lgan jonli shakl tuzilishi 
xarakterini ifodalash zarur (43, 44, 45 - rasmlar). Tasvirlovchi talaba 
ko‘rinmaydigan qismlar joylashuvi haqida to‘liq tasavvurga ega 
bo‘lishi, asosiy yorug‘lik - soya nisbatlarini aniqlashi, ko‘z bilan 
og‘irlik markazini topish va asosiy tayanch nuqtalarining o‘zaro 
bog‘liqligini aniqlashi kerak. 
41 - rasm. Оdam bosh qismini chizish ketma - ketligi (1- 2 - bosqichlar). 
42 - rasm. Odam bosh qismini chizish ketma – ketligi (3 – 4 - bosqichlar) 
Jonli shaklni chizishda vertikal va gorizontal nuqtalarni mexanik 
tarzda kesib o‘tkazishdan saqlanish kerak. Vazifani yechishda tayanch 
nuqtalari o‘rtasidagi ichki anatomik bog‘lanishni topish zarur. 
Eng avvalo, katta munosabatlar yordamida boshning xarakterli 
shakli aniqlanadi. Bunday chizishlar bilan bir qatorda davomli rasm 
nihoyasida talabalarga xotira asosida qoralamalar bajarish tavsiya 
qilinadi. So‘ngra turli burilish va egilishlarda bo‘lgan bosh rasmini 
bajarish kerak. 

---

65 
Navbatdagi topshiriq turli qiyofalar tuzilishi va ularning ko‘rish 
nuqtalariga qarab o‘zgarishlarini kuzatishdan iboratdir. Talabalar 
boshni yon tomondan chizishda o‘ng yoki chapga egilgan bo‘lishi 
mumkinligini unutib qo‘yadilar. Pastga egilgan yoki yuqoriga 
ko‘tarilgan boshni chizishda yuz qismi vertikal o‘lchamda qisqaradi. 
Gorizontal chiziqlar esa dumaloq shaklga aylanadi. O‘quv mashqlari 
sifatida bajarilgan ba’zi rakurslardagi bosh rasmlari ancha sxematik 
bo‘lishi mumkin. Bu holatda asosan naturadagi perspektiv qisqarish 
muammosi hal etilishi lozim. Bunday chizgilar davomiyligi 10 
daqiqadan ortiq bo‘lmasligi kerak. Ular ma’lum muhitda bo‘lgan turli 
xarakterli odamlar rasmlarini ancha dadil bajarishga imkon yaratadi. 
Naturaning xarakterli xususiyatlarini aniqlash butun o‘rganish davri 
davomida turli xil rasmlar bajarishda asosiy zamin bo‘lishi kerak. Bu 
ko‘nikma talaba fazoda turli holatda bo‘lgan jonli shaklni erkin 
ifodalash tajribasini o‘zlashtirganda beqiyos ahamiyatga ega bo‘ladi. 
Naturaning individual xususiyatlarini aniqlash odamni tasvirlashda 
ancha yuqori ijodiy sur’atdir. Bu individual xususiyatlar u yoki bu 
sharoitlarda turlicha namoyon bo‘lishi bilan xarakterlanadi. Portret 
chizuvchi mashhur ustalar o‘z ishlarida tasvirlanayotgan odamni 
chuqur o‘rganishdan kelib chiqishar ekan, bu ularga grafika-ning 
nisbatan oz imtiyozlaridan foydalanib, haqqoniy va ifodali model 
xususiyatlarini ifodalashga imkon bergan.
Talabalar ko‘pincha boshning alohida qismlari va butun figurani 
tasvirlashda o‘xshashliklarga berilib ketib, yaxlit katta shakl, hamma 
qismlar o‘zaro bog‘liqligini nazardan qochiradilar. 

---

66