Навоий кон-металлургия комбинати

III. KONSTRUKTORLIK BO`LIM
3.1. Loyihalanayotgan maxsus moslamaning ishlash prinsipi
Moslama - deb metall kirkuvchi dastgoxlarda ishlov beriluvchi detallarni konstruksiyasida kursatilgan shartlarni ta’minlovchi, anikligini, formasini va ishlov berilaetgan yuzalarni uzaro xolatini ta’minlovchi kushimcha kurilmalarga aytiladi.
Moslamalar, ishchi va tekshiruvchi (ulchovchi) turlarga bo‘linadi va mashinasozlikda umumiy holda osnastkalar deb ataladi.
Zamonaviy mexanik – yig‘uv sexlari moslamalarni juda katta parkiga ega bulib, yirik seriyali va ommaviy ishlab chikarishda xar bir ishlov beriluvchi detalga urtacha 10-12 tadan moslama to‘g‘ri keladi. Bularni ichida 80-90 % i detallarni urnatish va maxkamlash uchun ishlov berishda kullaniladigan dastgox moslamalarini tashkil kiladi.
Moslamalarni mashinasozlikda ko‘llanilishi, ishlab chiqarishni unumdorligini; ishlov berish anikligini; yigish-tekshirish ishlari unumdorligini oshiradi, zagotovkalarni ishlov berishdan oldin ishlov beriluvchi kismini belgilashni (razmetka) yukotadi, berilgan operatsiyani mexnat unumdorligini oshiradi, maxsulot tannarxini kamaytiradi, mexnat sharoitini yengillashtirib uni xavfsizligini ta’minlaydi, dastgoxlarni texnologik imkoniyatlarini oshiradi va kupdastgoxli xizmatni ta’minlab ishchilar sonini kamaytiradi.
Dastgox moslamalari mexanik ishlov berish jarayonida texnologik sistemani asosiy struktura komponenti xisoblanadi.
Moslamani asosiy funksiyasi – zagotovkani urnatishni ta’minlashdan iboratdir. Bu esa zagotovkani bazalash va maxkamlashdan iboratdir. Bazalash urnatishda asosiy rol uynab ishlov berilgan detalni parametrlari anikligini ta’minlaydi.
Texnologik operatsiyani bajarish uchun ishlov beriluvchi detalni fakat talab kilingan darajada bazalabgina kolmay, balkim uni ishlov berish jarayonida normal xolatda kechishi uchun moslamaga nisbatan kuzgalmasligini xam ta’minlash kerakdir. Shuning uchun zagotovkalarni moslamaga urnatilganda 2 ta asosiy masala xal kilinadi, ya’ni maxkamlash bilan uni kuzgalmasligini ta’minlash.
Kuch uzatmalarini asosiy vazifasi zagotovkalarni ma’lum kuch ostida kesish uchun boshlangich kuch W ni xosil kilishdir. Bundan tashkari kuch uzatmalarini zagotovkalarni kabul kilish, yuklash va tushirishda mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishda kullaniladi, xamda moslamalarni burishda, dastgoxlarni ishga tushirib uchirishda, detallarni tashishda kullaniladi. Kuch uzatmalari mexanik energiyani maum bir kurinishini kesish mexanizmlarigakerarli kuchka aylantirib beradi.
Moslamalarda uzatmalarni kuyidagi turlari kullaniladi: pnevmatik, gidravlik, pnevmogidravlik, elektrik, elektromagnitli, xamda, vakuumli, kesish kuchi xisobiga (dastgoxni xarakati xisobiga) turlari kullaniladi.
Pnevmatik uzatmalar. Pnevmatik uzatmalar uchun boshlangich energiyani kisilgan xavo bajaradi. Pnevmouzatmalar tez xarakatliligi, konstruksiyasini soddaligi, boshkarilishi osonligi, ishlatishga ishonchliligi uchun moslamalarda keng kullaniladi. Kamchiligi: shtokni bir me’yorda xarakatlanmasligi, xavo bosimini pastligi (xavo kisiladi).
Pnevmouzatmalar tarkibiga: kompressor kurilmasi, pnevmoyuritma, pnevmoapparatura (nazorat, tarkatish, saklash kurilmalari), havo quvrlari asosiy kisimlari xisoblanadi.
Pnevmoprivodlar, tebranuvchi, aylanuvchi, kuzgalmas kurinishida tayyorlanadi. Pnevmosilindrlar normalashgan bulib, ular 50, 60, 75, 100, 125, 150, 200, 250, 300 mm oraligida bulishi kerak. Pnevmosilindrlarni bir tomonlama va ikki tomonlama xarakatli kilib tayyorlanadi. Bir tomonlama xarakatli pnevmosilindrlarda porshenni orkaga xarakati prujina yordamida bajariladi. Ikki tomonlama pnevmosilindrda bu xarakat kisilgan xavo yordamida bajariladi.
Pnevmosilindrlarni porshen va silindr birikkan joyida va shtokni kopkokdan utgan joylarida jipslashtiruvchi elementlarni germetiklikni ta’minlash maksadida urnatiladi. Buning uchun GOST 6678-80 buyicha tayyorlangan xlorvinil moyga chidamli rezina yoki kojadan tayyorlangan burchak vorotnikli manjetlar, dumalok kesimli kolsalar (xalkalar) (GOST 9833-80) va moyga chidamli rezinadan tayyorlangan V-kurinishli manjetlar kullaniladi (GOST 6969-80). Kolsani urnatish uchun silindrga R_a= 0,32 - 0,08 mkm. gadir-budurlikda ishlov beriladi. Manjetlar uchun R_a=1,25-0,32 mkm gacha jipslashtiruvchi kolso (xalka) yordamida porshenni silindrga biriktirishda H7/f7 yoki Y8/f8 manjet yordamida H11/d11 yoki H12/d12 utkazishda bulishi kerak. Bir tomonlama xarakatli silindrlarga shtokdagi kuch ishchi yurish oxirida prujinani qisilish kuchi kupaygani sari kamayayib boradi.
Bizning xolatimizda xarakatlanuvchan lyunet. Lyunetlar asosan ikki turda buladi kuzgaluvchan va kuzgalmas. Kuzgaluvchan lyunetlar support gruppasidagi karetkaga bolt yordamida kotiriladi. Kuzgaluvchan lyunetlar xam 2 va 3 rolikli guruxlarga bulinadi. Kuzgaluvchan lyunet 2 roliklik bugand detalning anikligi kamro buladi. 3 roliklik lyunet keskich xarakatiga mos xamakatlanib u yunish jarayonida radial urishni kamaytirib detalni anikligini oshiradi.
3 rolikli lyunetlarning roliklari pastki va ustki roliklari bir ukda yotgan bulib ishlov berayotgan detal ukidan kochgan buladi.

Ya’ni roliklar uki detal ukidan chetrokda umumiy kiymati 190...195 gradus bulgan oralikda yotadi. Bu xarakatlanuvchan lyunetni mustaxkamligini oshirib keskichga tayanch vazifani utaydi. Hamda lyunetga utkazilgan detal aniq bazalanadi.