Navoiy davlat pedagogika instituti fizika-matematika fakulteti

KOMPYUTERDA MODELLASHTIRISH VA UNING MOHIYATI

Axborotlarni ifodalovchi vositalar majmuini ma‘lumotlar modeli deb ataladi. Albatta turli odamlar dunyoni turlicha talqin etadilar va ular haqida turlicha bilimga ega bo‘ladilar. Shuning uchun ham haqiqiy dunyo va undagi hodisalarni anglashda turlicha modellardan foydalaniladilar.Modellashtirish yoki modellashning rasmiy muammolarinio‘rganadigan va tadqiq etadigan yaxlit nazariya mavjud (bunday nazariya oliy o‘quv yurtlarida o‘rganiladi).
Hozirgi kunda kompyuterda modellashtirish texnalogiyasi mavjud bo‘lib uning maqsadi atrofimizni o‘rab turgan tabiat, unda ro‘y beradigan hodisa voqealarni va jamiyatdagi o‘zgarishlarni anglash, tushunib yetish jarayonini zamonaviy usullar vositasida tezlashtirishdir.Kompyuterda modellashtirish texnalogiyasini o‘zlashtirish kompyuter tizimlarini (vositchi qurilma sifatida) yaxshi bilishni va undan modellash texnalogiyalarini ishlata olish talab qiladi.

Kompyuterda dasturlash tillaridan foydalanish matematik modellashtirish usulida jiddiy burilish yasadi.20-asr oxirlarida yaratilgan yuqori quvvatli Pentium protsessorli kompyuterlarda o‘rganilayotgan jarayonlar modellarining turli xil ko‘rinishlarini

(grafik, diagramma, annimatsiya, multiplikatsiya va h..k.) kompyuter ekranida hosil qilish mumkin.Ekrandagi modelni (masalan rasm eskizini) turli xil darajada (tekislik fazo bo‘yicha) harakatga keltirish imkoniyatlari mavjud.

Ekranda hosil qilingan modelni kompyuter xotirasida fayl ko‘rinishida saqlash va undan bir necha marta foydalanish mumkin. Umuman olganda kompyuterli modellashtirishning metodologiyasida quyidagi yo‘nalishlarni ajratish mumkin:
1.Geometrik yo‘nalishdagi tajribalarni tashkillashtirish koordinatalar tekisligida amalga oshiriladi.Kompyuter geometrik ob‘ektlarning xossalarini o‘rganish va matematik farazlarni tekshirishda modellarni ko‘rish va ularni tadqiq etish vositasi sifatida ishlatiladi.
2.Ikkinchi yo‘nalish turli xil harakatlarni modellashtirish bilan bog‘liq. Kompyuter modellari orqali turli xil harakatli masalalarni yechish mumkin. Bu ro‘y beradigan jarayonlarning mohiyatini chuqurroq va kengroq his qilishga olingan natijalarni haqiqiy baholash va kompyuterda modellashtirish imkoniyatlari haqidagi tasavvurlarning kengayishiga olib keladi.
3.Uchinchi yo‘nalish – kompyuter ekranida funksiya grafiklarini modellashtirish – kasbiy kompyuter tizimlarida keng qo‘llaniladi. Masalan: Logo dasturi funksiya grafiklari tenglama va tenglamalar tizimini yechish va ularning natijalarini olish imkoniyatlarini beradi. Eng muhimi shundaki kompyuterda modellashtirish texnalogiyasidan foydalanish haqiqiy voqelikni anglashda, bilish jarayonini amalga oshirishda yangi bosqich rolini o‘ynaydi .Ma‘lumotlar modellari shakli qanday bo‘lishidan qat‘iy nazar quyidagi talablarni bajarishi kerak:



1. Soddalik. Ma‘lumotlar modeli kam sondagi‘bog’lanishli tuzilish turlariga ega bo‘lishi lozim.
2. Yaqqollik .Ma‘lumotlar modeli vizual (ko‘zga ko‘rinadigan tasvirlanadigan) bo‘lishi kerak.
3. Qisimlarga bo‘linishi.Ma‘lumotlar modeli Ma‘lumotlar omborida oddiy o‘rin almashtirish imkoniyatiga ega bo‘lishi lozim.
4. O‘rin almashtirish. Ma‘lumotlar modeli o‘z iga o‘xshash modellar bilan almashtirilish imkoniyatiga ega bo`lishi kerak.
5.Erkinlik. Ma‘lumotlar modeli aniq bo‘lakchalarnigina o‘z ichiga olmasligi lozim. Yuqorida ko‘rsatilgan talablar ham yaratiladigan modellarning idealligini taminlay olmaydi.Chunki modellashtirishda haqiqiy obyektning ba‘zi bir muhim xususiyatlarigina ihtirok etadi xolos.

Shu o‘rinda bir savol tug‘uladi xo‘sh modellashtirish o‘zi nima? Uni qnday tushinish va tasavvur etsh mumkin?

Modellashtirish - bu modelni yaratish va undan foydalanish jarayoni. Modellashtirish deganda o‘rganish yoki o‘rganish jarayonida asl obyektning o‘ziga xos xususiyatlarini saqlab qolgan asl obyektning o‘rnini bosadigan bunday material yoki mavhum ob‘ekt tushuniladi.