Navoiy davlat pedagogika instituti "tarix" kafedrasi navoiy davlat pedagogika instituti

2.1-rasm. XX asrning 80-yillari oxirida sobiq Ittifoqda vujudga kelgan ijtimoiy-iqtisodiy muammolar
Bu muammolarning barchasi 80-yillarning oxiri, 90-yillarning boshlarida ijtimoiy keskinlikning kuchayishiga olib keldi.

Shuningdek, Оʻzbekistonda оʻta keskin va jiddiy muammolar yuzaga keldi:

1) respublikada demografik vaziyatning murakkabligi (3.1.2-rasmga qarang). Statistik ma’lumotlar tahlili aholi rоʻyxatga olingan davr oraligʻida, ya’ni 1979-1989 yillar davomida respublikada jami aholi soni 15379,4 ming kishidan 19810,0 ming kishiga yoki 28,8 foizga kоʻpayganini kоʻrsatadi. Bu davrda aholining оʻrtacha yillik оʻsish sur’ati 2,8 foizni tashkil qilgan. 1991 yilga kelib mamlakatda aholi soni 20,7 million kishidan ortib, 1990 yilga nisbatan 386,0 ming kishiga оʻsgan.
Bu esa Оʻzbekistonda aholining оʻsish sur’atlari Ittifoq sur’atlariga qaraganda uch barobardan ziyod yuqori bоʻlganini kоʻrsatadi. Biroq, aholining bunday оʻsishi uzoq yillar davomida sanoat va iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida ish joylarini kоʻpaytirish hamda aholining hayot ta’minoti uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish bilan mustahkamlab borilmadi. Bu esa odamlar turmush sharoitining yomonlashuvi, ishsizlar sonining kоʻpayishi, ijtimoiy mehnat unumdorligi va aholi daromadlarining kamayishi, pirovard natijada xalq farovonligining pasayishiga olib keldi;


2.2-rasm. Оʻzbekistonda aholi sonining оʻsish dinamikasi,
ming kishi hisobida
2) respublika iqtisodiyotining biryoqlama, haddan tashqari nomaqbul ixtisoslashtirilishi natijasida qishloq xоʻjaligi bilan bir qatorda sanoatda ham asosan xomashyoni birlamchi qayta ishlash tarmoqlari ustunlik qilib, tayyor mahsulot, avvalo xalq iste’moli mollari ishlab chiqaruvchi tarmoqlarning ulushi juda past edi. Qishloq xоʻjaligi xomashyosining talaygina hajmi (paxta tolasi, xom ipak va boshqa kоʻpgina xomashyo mahsulotlari) respublikadan olib ketilgan bir vaqtda aholining iste’mol tovarlariga bоʻlgan ehtiyojini qondirish uchun 8-9 milliard sоʻmlikka yaqin tayyor mahsulot chetdan olib kelingan. Оʻzbekistonda aholini ish bilan ta’minlash imkonini beruvchi elektronika, asbobsozlik, radiotexnika, murakkab rоʻzgʻor texnikasi ishlab chiqarish kabi va boshqa kоʻpgina ilgʻor tarmoqlar qoniqarli rivojlantirilmadi. Aksincha, respublikada suv kоʻp sarflanadigan va zararli ishlab chiqarishlar asossiz ravishda rivojlantirildi;

3) ishlab chiqaruvchi kuchlar va avvalo sanoat ob’ektlari asosan stixiyali ravishda, aniqrogʻi, har xil оʻzboshimchalik, buyruqbozlik bilan qabul qilingan qarorlar asosida, kоʻpincha ilm-fan vakillari, bilimli va obrоʻli mutaxassislarning tavsiyalari mutlaqo e’tiborga olinmay joylashtirildi. Bu esa respublika iqtisodiyoti hamda aholi punktlarining ekologiyasiga gʻoyat katta ziyon etkazib, aholining hayot ta’minotiga, odamlarning yashashi va uygʻun kamol topishi uchun zarur sharoitlarni yaratishga salbiy ta’sir оʻtkazdi;

4) respublikadagi ijtimoiy ahvolning, odamlarning ijtimoiy ta’minoti va ularni ijtimoiy himoya qilishning mutlaqo qoniqarsizligi. Ayniqsa, qishloq aholisining kanalizatsiya va vodoprovod bilan ta’minlanishi atigi 5 foizni, ichimlik suv bilan ta’minlanishi salkam 50 foizni, tabiiy gaz bilan ta’minlanishi 17 foizni tashkil etar edi. Aholini uy-joy, sogʻliqni saqlash, madaniyat, maishiy xizmat ob’ektlari, maktablar, bolalar bogʻchalari va hokazolar bilan ta’minlash ishlarida siljishlar sezilmadi. Vaholanki, aholining kоʻpchilik qismi qishloq joylarida istiqomat qilar edi (2.1.1-jadvalga qarang).