Navoiy davlat pedagogika instituti "tarix" kafedrasi navoiy davlat pedagogika instituti

2005-yilning noyabrida Rossiya Federal Majlisi Federatsiya Kengashining MHD ishlari bo‘yicha qo‘mitasi raisi V.Gustov Oʻzbekistonga tashrifi chog‘ida Oʻzbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.Karimovning 2005-yil 14-15-noyabrida RF qilgan rasmiy tashrifi mamlakat siyosiy doiralari, Rossiya Federatsiyasi Davlat Dumasi hamda Federatsiya Kengashida katta qiziqish uyg‘otganini e'tirof etdi. U strategik sheriklik to‘g‘risidagi Shartnomaning muvaffaqi-yatli amalga oshirilishi natijasi o‘laroq, ittifoqchilik munosabatlari to‘g‘risidagi Shartnomaning imzolanishi Rossiyada ijobiy baholanganini alohida ta’kidlab o‘tdi.
Oʻzbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.Karimovning Rossiya Federatsiyasiga qilgan rasmiy tashrifi chog‘ida ikki mamlakatning yoqilg‘i-energetika sohasida hamkorligini rivojlantirish masalalari muhokama etildi ((^HapoflHoe cjiobo», 2005-yil 22-noyabr). Mam-lakatimizda ish yuritayotgan «ra3npoM» OAJning Markaziy Osiyo, jumladan, Oʻzbekistondagi operatori-«3apy6ej)Tera3» YAJ faoliyati ana shunday hamkorlikning yorqin namunasidir. Ittifoqchilik shartnomasining sakkizinchi bandida ta’kidlanganidek, tomonlar mavjud xalqaro amaliyotdan kelib chiqqan holda ikki tomonlama savdo-iqtisodiy munosabatlami rivojlantirish va takomillashtirish borasida tegishli chora-tadbirlami ishlab chiqadi. Bunday huquqiy me'yoming mavjudligi O‘zbekiston va Rossiya ishbilarmon sheriklar o‘rtasidagi aloqalami kengaytirish, ulami yanada samarali o‘zaro foydali bo‘lishiga xizmat qiladi.
Ana shunday hamkorlikka misol tariqasida 2004-yilning aprelida «Oʻzbekneftegaz» xolding kompaniyasi hamda «3apy6eacHeTera3» va «Gaz Projekt Developmen Central Asia AG» kompaniyasidan iborat konsorsium o‘rtasida «Shaxpaxti» konida qo‘shimcha qidi-mv ishlari bo‘yicha mahsulotni bo‘lib olish haqidagi Bitimga bi-noan tashkil etilgan «3apy6eacHetj)Tera3-GPD-Markaziy Osiyo» kompaniyasini keltirish mumkin. E’tiborli jihati shundaki, ushbu kompaniya mamlakatimiz parlamenti tomonidan «Mahsulotni bo‘lib olish bitimlari to‘g‘risida»gi Qonun qabul qilingandan keyin pay-do bo‘lgan dastlabki kompaniya hisoblanadi. «Shaxpaxti» konida mahsulotni ishlab chiqarish bo‘yicha loyiha 15-yilga mo‘ljallangan. Shunday qilib, bir vaqtdan to‘xta’lib qo‘yilgan gaz konida jadal ish boshlanib ketdi: 2005-yilning noyabrigacha 230 million kubometrdan ko‘proq gaz ishlab chiqarildi.
Bundan tashqari, «3apy6ej|)Tera3» kompaniyasi «Gaz-prom» OAJ boshqaruvi raisi A. Milleming 2005-yil sentabrida Oʻzbekistonga qilgan tashrifi chog‘ida imzolangan 2006-2010-yillarga mo‘ljallangan oʻrta muddatli bitim doirasidagi kelishuvlarga ko‘ra, gazni to‘xtovsiz yetkazib berilishini ta’minlash maqsadida mamlakatimizdagi 3000 kilometr gaztransport tizimlarida kompleks diagnostika ishlarini amalga oshirdi, «Oʻzbekneftegaz» kompani-yasiga asbob-uskuna yetkazib berdi, «Markaziy Osiyo-Markaz» gazoprovodini modemizatsiya qilish, qayta jihozlash va kengaytirish uchun uning holatini baholash ishlarida ishtirok etib kelmoqda. Ushbu kelishuvlaming hayoʻlga tatbiq etilishi, xususan, Ustyurt min-taqasida investitsiya hajmi qariyb bir milliard dollami tashkil etgan yirik gaz konini o‘zlashtirish bilan bog‘liq bo‘lgan loyihalami amalga oshirish orqali «Gazprom» va «Oʻzbekneftegaz» o‘rtasidagi ham-korlikni yanada rivojlantirish va chuqurlashtirishga keng imkoniyat tug‘ilmoqda. Bitimning mahsulotni bo‘lib olish haqidagi shartlariga ko‘ra, tabiiy gazning bir qismini Oʻzbekiston tasarmf etadi. Inves-titsiyalar hamda mazkur konni o‘zlashtirilishi tufayli mintaqada za-monaviy infratuzilmaga ega bo‘lgan yangi aholi punktlari, minglab yangi ish o‘rinlari paydo bo‘ladi. Mazkur loyihalarga jalb etiladigan ko'plab korxona va tashkilotllar qo‘shimcha ish hajmiga ega bo‘ladi. Muhimi shundaki, loyiha muddati tugagunga qadar, uning doirasida qurilgan va tashkil etilgan barcha moddiy boyliklar Oʻzbekistonda qoladi. Bundan tashqari, ushbu loyihalami amalga oshirish borasidagi faoliyat mahalliy budjetlarga mintaqani rivojlantirish va aholi farovonligini oshirishga yo‘naltirilishi mumkin bo‘lgan majburiy so-liq va to‘lovlar evaziga qo‘shimcha daromad keltiradi («HapoflHoe cjiobo», 2005-yil 22-noyabr).
Ekspertlaming taxminiga ko‘ra, yaqin 15 yilda energiya iste’moli dunyo miqyosida uchdan biriga, 2025-yilda esa-45 foizga ko‘payadi. Mavjud ma’lumoʻllarga ko‘ra, 2025-yilga borib neftga bo‘lgan talab 42 foizga, gazga esa 60 foizga oshishi mum-kin ekan. Ma'lumki, bu iqtisodiy masaladan ko‘ra ko‘proq siyosiy masaladir. Chunki energetika zaxiralariga egalik qilganlar nafaqat jahon bozorlarida, balki siyosiy munosabatlar sohasida ham hukm-ronlik qiladi. Shu bois rivojlangan yoqilg‘i-energetika, neft va ta-biiy gaz zaxiralariga ega mamlakatlar bilan (xususan, Oʻzbekiston bilan) o‘zaro manfaatli hamkorlikni rivojlantirish masalalari ham geoiqtisodiy, ham geosiyosiy jihatdan g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi.
Rossiya va Oʻzbekiston o‘rtasida energetika sohasida hamkorlikning rivojlantirilishi, neftegaz sektoriga investitsiyalar, yangi tex-nologiya va ilg‘or tajribaning jalb etilishi har ikki mamlakat mil-liy iqtisodiyotini taraqqiy etgan davlatlar darajasiga ko‘tarilishiga xizmat qilishi shubhasizdir. Ta’kidlash joizki, mustaqillik yillarida Oʻzbekistonda mazkur sohani rivojlantirishda salmoqli ishlar amalga oshirildi. Eng muhim yutuqlardan biri shundaki, 1995-yildayoq mamlakatimiz neft mustaqilligiga erishdi. Bugungi kunga kelib, res-publikada yiliga 60 milliard kubometr tabiiy gaz hamda 6 million tonnaga yaqin suyuq uglevodorodlar ishlab chiqarilmoqda. Mamla-kat ichki ehtiyojlarini toTiq qondirayotgan mazkur tarmoqning eks-port salohiyati tobora mustahkamlanib bormoqda. Masalan, 2005-yilda «Oʻzbekneftegaz» Milliy xolding kompaniyasi 770 million AQSH dollari hajmida mahsulot eksport qildi. 477,15 million dollarlik tabiiy gazdan tashqari, xorijiy buyurtmachilarga qariyb 95 milli-on dollarlik neft mahsulotllari, 10 million dollarga yaqin suyultirilgan gaz, 73 million dollarlik polietilen yetkazib berildi. Mamlakatimizda magistral gaz quvurlarining keng tarmog‘i mavjud boʻlgani tufayli (13 ming kilometrdan ziyod) faqat 2005-yilning o‘zida tabiiy gaz tranziti uchun 118 milliondan ortiq AQSH dollari olishga muvaffaq boTindi.
Albatta, tarmoqni yanada rivojlantirish va eksport salohiyatini oshirish neft va gaz ishlab chiqarilishini, jumladan, yangi konlami oc-hish va o‘zlashtirish evaziga ko‘paytirishni taqozo etadi. Masalan, ho-zirgi vaqtda mamlakatimizdagi 190 uglevodorod xomashyosi konlarining 90 tasida mahsulot ishlab chiqarilmoqda, 67 tasi o‘zlashtirishga tayyorlangan, 33 ta konda esa geologiya-qidimv ishlari olib boril-moqda. Boshqacha aytganda, bu tarmoqdagi ulkan imkoniyatlami mamlakat va xalq manfaatlariga yo‘naltirish uchun imkon boricha tezroq yangi konlami ishga tushirish zarur. Albatta, buning uchun kat-ta sarmoya kerak. Bu o‘rinda «Oʻzbekneftegaz» kompaniyasining his-sasidan tashqari, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2006-yil 11-mayda qabul qilgan farmoniga binoan tashkil etilgan Oʻzbekiston Respublikasi tiklanish va taraqqiyot Fondi mablag’iarining bir qismi ham shu sohaga yo‘naltiriladi. Mazkur fond iqtisodiyotning yetakchi sohalari, jumladan, neftegaz tarmog‘ini modemizatsiya qilish va tex-nologik jihatda qayta jihozlash maqsadida tashkil etilgan. Tabiiyki, bu sohaga xorijiy investitsiyalami jalb etish masalasiga ham jiddiy e'tibor qaratilmoqda. Ta'kidlash joizki, mamlakatimizda xorijiy investorlar uchun yaratilgan qulay investitsiya muhiti, shuningdek, «Gazprom» va «Lukoyl» kabi yirik kompaniyalar bilan ijobiy ham-korlik tajribasi (bu ikki kompaniyaning Oʻzbekistondagi investitsiya-
lari ikki milliard AQSH dollari miqdorida baholanmoqda) bu sohaning istiqboli porloq ekanidan dalolat beradi.