Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Nikomaxova etikasi» va «Siyosat»
|
Aristotel (m.o 384–322)
hisoblanadi. O‘z mamlakatida shakllangan natural-xo‘jalik munosabatlarini himoya qilgan bu qadimgi grek mutafakkiri boshqa zamondoshlariga qaraganda, iqtisodiy muammolarga chuqurroq kirib borishga muvaffaq bo‘lgan. Uning iqtisodiy savollar bo‘yicha fikr yuritgan asosiy asarlari «Nikomaxova etikasi» va «Siyosat» hisoblanadi 38 . Bu yerda Aristotel, xuddi Platonga o‘xshab, ideal davlat loyihasini ilgari suradi. Aristotel loyihasining o‘ziga xosligi shundan iboratki, unda xo‘jalik va kishilar faoliyatining barcha turlari (mayli u: erkin fuqarolar bajaradigan boshqaruv-nazorat funksiyasi bo‘lsin yoki yer egalari, chorvador, hunarmandlar, savdogarlar bo‘lsin) har bir toifa yashash vositalaridan foydalanishi va boylik to‘lashi nuqtayi nazardan tahlil qilinadi. Shu yerda Aristotel boylik topish va ehtiyojlarni qondirish usullari to‘g‘risida fikr yuritib, ekonomika va xrematistika tushunchalari farqini ajratib ko‘rsatib beradi. Aristotel nafaqat o‘zining falsafiy tafakkuri balki, sotsialistik iqtisodiy g‘oyalarni rivojlantirishga qo‘shgan hissasi bilan ham ajralib turadi. Aristotelning ustozi Platonning ta’kidlashicha, barkamol jamiyatning hukmron sinflari hisoblangan – askarlar va faylasuflar e’tiborini chalg‘itadigan mulk bo‘yicha mojarolarni oldini olish uchun, 38 Раззоқов А., Ташматов Ш., Ўрмонов Н.. Иқтисодий таълимотлар тарихи. Дарслик. – Т.: “IQTISOD-MOLIYA”, 2007. 19-б. 40 ularni xususiy mulkka ega bo‘lmaslikni, balki jamoat mulkidan foydalanishni tavsiya etgan. Lekin Aristotelning fikricha, xususiy mulk jamiyatda foydali funksiyani bajaradi, shu sababli uning miqdori bo‘yicha cheklov o‘rnatadigan qoidalar tatbiq etilmaslik zarur. Aristotelning iqtisodiy tafakkurga qo‘shgan asosiy hissasi bu tovarlar almashuvi hisoblanadi. Unga ko‘ra bu almashuvda esa tovar- pul munosabatlari chuqur yoritilgan. Uning fikricha, insonlarning ehtiyoji uncha ko‘p emas, ammo istaklari cheksizdir. Shundan kelib chiqib, ehtiyojni qondirishda tovarlarni ishlab chiqarish tabiiy holatdir, ammo cheksiz istaklarni qondirish uchun tovarlarni ishlab chiqarish notabiiy holdir. Aristotelning fikricha, tovarlarni bozorda sotish uchun ishlab chiqarish, insonlar ehtiyojini yoki istaklarini qondirish uchun amalga oshirilishi sifatida ekanligini aniqlash qiyin; lekin uning fikricha, agar bozordagi almashuv barter shaklida bo‘lsa, bu tabiiy ehtiyojni qondirish uchun amalga oshirilgan va bundan iqtisodiy foyda ko‘zlanmagan holat hisoblanadi. Ammo pul vositasidagi almashuvning asosiy maqsadi Aristotel tomonidan qoralangan daromadni olish (xrematistika) ekanligi ko‘zda tutiladi. Aristotel ko‘rsatib o‘tgan qiziqarli masalalardan yana biri shundan iboratki, yetishmovchilik muammosini oldini olish uchun iste’molni kamaytirish, odamlarning tovarlarga bo‘lgan munosabatini o‘zgartirish yo‘li bilan hal qilish mumkin 39 deydi. Yüklə 4,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|