Navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti

Kislorod oksidlovchi sifatida. Nisbiy elektrmanfiyligining qiymatiga ko'ra kislorod ikkinchi element hisoblanadi (x=3,50, 2.2- jadvalga q.). Shuning uchun oddiy moddalar bilan ham, murakkab moddalar bilan ham kimyoviy reaksiyalarda u oksidlovchi boiadi, chunki elektronlami biriktirib oladi. Ikkinchi tomondan (a, b, d reaksiyalarga muvofiq), kalsiy, oksidlanish darajasi — 1 b o ig an uglerod va oksidlanish darajasi — 3 boigan azot elektronlarini beradi, shu sababli Ca, C2H 2 va N H 3 qaytaruvchilar hisoblanadi.
Yonish, zanglash, chirish va nafas olish jarayonlari kislorod ishtirokida boradi. Bular oksidlanish-qaytarilish jarayonlaridir.
Kimjoviy va metalhirgiya jarayonlarini jadallashtirish. Oksidlanish jarayonlari havodagiga qaraganda kislorodda ancha jadallashadi. Buni ko'm ir, oltingugurt, p o ia t simning kislorodda yonishi kabi oddiy tajribalarda isbotlash mumkin.
Oksidlanish jarayonlarini jadallashtirish uchun odatdagi havo o 'm ig a kislorod yoki kislorodga boyitilgan havo ishlatiladi. Kisloroddan kimyo sanoatida (nitrat va sulfat kislotalar sun’iy suyuq yoqilg'i, surkov moylari va boshqa moddalar ishlab chiqarishda) oksidlanish jarayonlarini jadallashtirish uchun foydalaniladi.
Kislorod metallurgiya jarayonlarini jadallashtirishning samarali vositasidir. D om na pechiga kislorodga boyitilgan havo puflanganda alanganing tem peraturasi ancha ortadi, natijada, suyuqlanish jarayoni tezlashadi va pechning unum dorligi ortadi. P o ia t suyuqlantirishda — marten va bessemer jarayonlarida havo o'rniga to iiq yoki qisman kislorod ishlatish yanada katta samara beradi: bunda jarayonlar jadallashibgina qolmay, olinadigan poiatning sifati ham yaxshilanadi. Kislorodga boyitilgan havodan (60% gacha 0 2) rangli metallurgiyada (rux, mis va boshqa metallarning sulfidli rudalarini oksidlashda) samarali foydalanilmoqda.
Ishlatilishi. Metallurgiya sanoatida kislorodning ancha ko'p miqdori sarflanadi. Kislorod yuqori temperatura hosil qilish uchun ishlatiladi. Kislorod-asetilen alangasining temperaturasi 3500 °C ga, kislorod-vodorod alangasiniki 3000 °C ga yetadi.
Tibbiyotda kislorod bemorlaming nafas olishini yengillashtirishda (kislorodli yostiqcha va palatkalar) ishlatiladi. Nafas olish qiyin boigan atmosferada ishlarni bajarishda (yerosti va suvosti ishlarida, kosm ik parvozlar va b.) kislorodli asboblardagi kisloroddan foydalaniladi.

Peroksidlar va peroksid birikmalar

Peroksidlar va peroksid birikmalar — tarkibida oʻzaro bogʻlangan ikki kislorod atomidan iborat guruhi —O—O— boʻlgan murakkab moddalar. P. va p.b.ning eng oddiysi vodorod peroksid N—O—O—N dir. Ishkrriy metallarning va kalsiy, stronsiy, bariyning peroksidlarida O; ionlar mavjud. Sanoatda natriy peroksid natriyni havo kislorodi bilan oksidlab olinadi. Natriy peroksid Na2O2 — och sariq rangli nihoyatda gigroskopik kristall modda; 310— 400° da tarkibidagi kislorodini yoʻqo-ta boshlaydi, 540°da shiddatli ravishda parchalanadi. Bariy peroksid xreil qilish uchun bariy oksid — VaO 500° dan past temperaturada havo kislorodi bilan reaksiyaga kiritiladi. Bariy peroksid VAO2 700° da ya na VaO va kislorodga parchalanadi. Rux va kadmiy peroksidlari qizgʻish rangli. Ularni tegishli oksidlarga, gidroksidlarga yoki tuzlarga N2O2 taʼsir ettirish yoʻli bilan olinadi. Rux peroksid Zn2O2 yara va kuyganda jarohatni davolashda qoʻlla-niladigan maz komponenti sifatida va krrason kasalligini davolashda ishlatiladi. Simob peroksid Hg2O2 qizdirilganda va zarba taʼsirida portlovchi sariq rangli a- va barkapop qizgʻish rangli (3- shaklida mavjud. Metall peroksidlarni vodorod peroksid kislotaning tuzlari deb qaraladi. Agar vodorod peroksid N2O2 tarkibidagi vodorod atomlari oʻrnini kislota qoldiklari egallasa, peroksokislotalar hosil boʻladi. Mac, HSO3— O—O—SO3H yoki H2S2O8 — peroksosul-fat kislota, N —O—O—SO3H yoki H2SO5 — Kapo kislotasi, N2Sg06 peroksoxromat kislota va h.k. Peroksokislotalar gidrolizga uchraganda vodorod peroksid hosil boʻladi. R—O— O—R’ tarkibli organik moddalar organik peroksidlar deb yuri-tiladi (R va R’ organik radikal). Per-oksidlaridan tashqari giperoksidlar (mas, K2O4 Rb2O4 va boshqalar) ham maʼlum. P. va p.b. toʻqimachilik, qogʻoz va kosmetika, qurilish, oziq-ovqat sanoatlarida, tibbiyotda, qishloq xoʻjaligida, pirotexnikatsa, reaktiv dvigatellarda va havoni rege-neratsiyalashda qoʻllanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar va Internet resurslar:


1. Maksudov N.X. "Umumiy kimyo",Toshkеnt 2009 y.


2. Nosirov N.L. "Umumiy kimyo", Toshkеnt, 2008yil


www.edu.uz
www.mylab.uz
www.ziyonet.uz
www.academy.uz
www.arxiv.referat.uz
www.referat.uz