Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 48 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
XIX  əsr  Rusiya  tədqiqatçısı  Đ.Şopenə  görə,  1828-ci  ildə  Rusiya  Naxçıvanı 
işğal edənə qədər Naxçıvan əyalətində 5538 müsəlman ailəsi və 930 erməni ailəsi 
yaşamışdır. 
1917-ci  il  üçün  Naxçıvanda  ermənilərin  sayı  Đrandan  köçürülən  ermənilərin 
hesabına  qat-qat  çoxaldı.  Artıq  Naxçıvanda  80  min    erməni  və  115  min 
azərbaycanlı  var  idi.  Bu,  «Kavkaziskiy  kalendarğ  na  1917  q.»  məcmuəsinin 
məlumatıdır.  
Göründyü kimi, başlıca olaraq gəlmələr hesabına Naxçıvanda ermənilərin sayı 
nə qədər artsa da onlar əhalinin tərkibində yenə də çoxluq təşkil etməmişdilər.  
DQMV-i  soveti  Ermənistanın  fitnəsi  və  separatçıların  təzyiqi  ilə  dəfələrlə 
DQMV-in  Azərbaycan tərkibində vilayət statusunu qəbul etməkdən imtina etmək 
haqqında  qərarlar  qəbul  etsə  də  Azərbaycan  Dağlıq  Qarabağın  statusu  haqqında 
qəti tədbirə əl atmamışdı. 
Gözləmək olardı ki, yaranmış belə bir fövqəladə vəziyyətdə Azərbaycan SSR 
Ali  Soveti  nəhayət  qəti  sözünü  deyər  və  Azərbaycan  xalqının  tələbi  ilə 
hesablaşaraq,  öz  sələfi  Azərbaycan  MĐK-in  7  iyul  1923-cü  il  tarixli  dekreti  ilə 
yaradılmış Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətini ləğv edər.  
… 1991-ci il noyabrın 26-da Azərbaycan Ali Soveti Dağlıq Qarabağ Muxtar 
Vilayətini ləğv etdi (həmin məsələyə dair qərar layihəsi hazırlanmasına bir deputat 
kimi mən də cəlb olunmuşdum  və onu sessiyada mən elan etmişdim). Ertəsi günü, 
noyabrın 27-də SSRĐ Dövlət Şurası (SSRĐ-nin dağılması ərəfəsində belə bir orqan 
yaradılmışdı)  görünməmiş  operativlik  göstərərək,  DQMV-də,  Azərbaycan  və 
Ermənistanın sərhədyanı rayonlarında vəziyyəti sabitləşdirmək tədbirləri haqqında 
qərar  qəbul  etdi.  Azərbaycan  və  Ermənistan  Ali  Sovetlərinə  təklif  olundu  ki, 
DQMV-nin  SSRĐ  konstitusiyasında  təsdiq  olunmuş  hüquqi  statusunu  dəyişdirən 
bütün aktları ləğv etsinlər. 
Həmin  qərar  Moskvanın  artıq  iflas  etmiş  iki  tərəfin  bərabər  təqsiri,  bərabər 
məsuliyyəti    balansı  yaratmaq  siyasətinin  yeni  nəşri  idi.  Mərkəz  hələ  mərkəz 
olanda,  Siyasi  Büro  hələ  hakimi-mütləq  olanda,  mərkəz  DQMV-ni    Ermənistana 

---