Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 72 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
Avqust  ayında  rus  qoşunu  Dərbəndi  tutdu.  Lakin    tezlikə  çar  Dərbəndi  tərk 
edib  geri    qayıtmalı  oldu.  Bununla  belə  Azərbaycanı  işğal  etmək  planı  qüvvədə 
qaldı.  I  Pyotrun  sərəncamı  ilə  Rusiya  hərbi  donanması  general  Matyuşkinin 
komandanlığı altında  Həştərxandan  hərəkət  edərək  1723-cü  il iyulun  7-də Bakıya 
yan aldı. Düşmən sahilə 4 batalyon çıxararaq Bakını təslim etməyi tələb etdi. Lakin 
Bakı  sultanı  Məhəmmədhüseyn  bəy  ultimatumu    rədd  etdi.  Qalaya  94  bomba 
salındı. Qalada böyük yanğın başlandı. Lakin bakılılar təslim olmadılar. Düşmən 4 
gün  gecə-gündüz  ağır  silahlardan  atəşlə  qala  divarında  deşik  aça  bildi.    «Lakin 
mühasirəyə  alınanlar    təslim  olmğa  əsla  meyl  göstərmirdilər,  süvarilər  sahildəki 
batareyaya həmlələr edirdilər».
61 
 Şəhəri iyulun 25-də hücumla  tutmaq qət edilir. 
Həmin gecə elə bir külək qalxır ki, hücum əməliyyatına başlamaq mümkün olmur. 
Bu  fürsətdən  istifadə  edən  qala  mühafizəçiləri  hasardakı  «deşikləri  yumurlar». 
Đyulun  26-da Matyuşkin şəhəri danışıqsız təslim  etmək  haqqında ultimatum  verir. 
Bakı qarnizonunun rəisi Dərgahqulubəy şəhəri təslim edir… 
Matyuşkinin  Salyana  göndərdiyi  dəstənin  zabitlərini  orada  qətlə  yetirirlər. 
Bunu  Salyan  naibi  Hüseyn  bəyin  xanımı  təşkil  etmişdi.  «Belə  aqibət  bütün 
batalyon üçün hazırlanıbmış». Bundan xəbər tutan draqunlar Bakıya qayıdırlar.  
Pottonun  yazdığına  görə,  Rusiyaya  «bu  cür  düşmən  münasibət  bütün  Xəzər 
sahillərində müşahidə olunurdu».
62 
 
Rusiyanın  Bakıda  hökmranlığı  gödək  ömürlü  oldu.  Rusiya  ilə  Đran  arasında 
1732-ci  ildə  Rəştdə  (Rusiya  Rəşti  də  zəbt  etmişdi  )  və  1735-ci  ildə  Gəncədə 
bağlanan müqavilələr əsasında Bakı və digər Xəzəryanı əyalətlər Đrana  qaytarıldı. 
Rusiya bu yerləri  tərk etdi.  
1747-ci  ildə  Nadir  şahın  öldürülməsi  ilə  Đran  dövləti  süqut  etdi.  Azərbaycan 
ərazisində  müstəqil,  ya  yarım  müstəqil  xanlıqlar,  o  cümlədən  Çuxursəd 
bəylərbəyliyi ərazisində Đrəvan və Naxçıvan xanlıqları yarandı.  
Naxçıvan  xanlığının  ilk  xanı  kəngərli  tayfasının  başçısı  Heydərqulu  xan 
olmuşdur. 1816-cı il mayın  12-də  Naxçıvan xanı  Kəlbəli  xan Naxçıvan şəhərində 

---