Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 78 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
əleyhimizə olan kor Kəlbəli xanın (onun gözlərini şah Qacar çıxartdırmışdı – T.K.) 
qardaşı  naxçıvanlı  Abbasqulu  xan  Ağa  Məhəmməd  xanın  dövründə  Naxçıvanda 
hakim  olmuş  və  sonra  kor  qardaşı  tərəfindən  qovulmuşdur.  Hazırda  o,  Sisyan 
adlanan  kiçik  qalada  yaşayır  və  gözləyir  ki,  mənim  göndərəcəyim  500  nəfərlik 
ordu və topla, habelə öz adamları ilə Naxçıvanı tutsun».
77 
 
1805-ci  ilin  avqust  ayında  Sisianov  Naxçıvan  ağsaqqallarına,  mollalarına  və 
bəylərinə məktubla müraciət etdi: «… Məsləhətim budur ki, şəxsən sizin xeyrinizə 
olaraq  yüksək  dərəcəli  rəis  Abbasqulu  xanla  birləşin,  onunla  birlikdə  mənim 
vasitəmlə  insanpərvər  dövlətin  simasında  himayədar  tapın.  Kəlbəli  xana  gəldikdə 
isə, görürsünüz ki, o nə qədər dağıntılar yaradıb, sizin çörəyinizi əlinizdən alır. Sizi 
doğma torpaqlarınızdan köçürür».
78 
 
Ancaq  Kəlbəli  xanın  hörməti  və  nüfuzu  o    qədər  böyük  idi  ki,  Sisianovun 
həyasız çağırışı naxçıvanlılara yalnız milçək vızıltısı təsiri göstərə bilərdi.  
Naxçıvanı  və  Đrəvanı  ələ  keçirmək  Sisianova  müyəssər  olmadı.  Cavad  xan 
qatilini,  Gəncə  məscidində  500  nəfərin  vəhşicəsinə  qətlinin  təşkilatçısını  ölüm 
Bakıya  çağırdı… 
Đran  Rusiyaya  ultimatum  verərək  qoşununu  Zaqafqaziyadan  çıxarmağı  tələb 
etdi.  Rusiya  ultimatumu  rədd  etdi.  Birinci  Rus-Đran  müharibəsi  başlandı.  Gah 
səngiyən, gah da şiddətlənən və on il davam edən bu müharibə Đranın məğlubiyyəti 
ilə nəticələndi.  
Naxçıvan  və  Đran  xanlıqlarından  başqa  bütün  Şimali  Azərbaycan  Rusiya 
hakimiyyəti  altına  keçdi.  Lakin  M.Rəsulzadə  yazdığı  kimi,  Azərbaycan  xalqı 
«mənən heç bir zaman rus dövlətinə ram olmadı və fürsət düşdükcə milli varlığını 
izhar etdi».
79 
 Hələ 1828-ci ildə Qriboyedov və Zavelevski belə qənaətə gəlmişdilər 
ki,  «Şirvan,  Qarabağ  və  s.  əyalətlərin  müsəlmanları  qılıncı  qınına  qoyub  başqa 
xidmətlərdən  yayınır  və  ruslardan  uzaq  gəzirlər.  Onlar…  rus  məmurlarının 
hakimiyyətini öz coşğun azadlıqlarını sığışdıran yük sayırlar».
80 
 1826-cı ildə ikinci 
Rus-Đran  müharibəsinin  başlanması  Azərbaycan  xalqının  rus  işğalçılarına  qarşı 
üsyanına  təkan  verdi.  «Türkiyə  sərhədlərindən  başlyaraq  Qarabağın  hüdudlarına 

---