Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 87 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
Đran  və  Türkiyədən  köçürülən  ya  köçən  ermənilərin  hesabına  Đrəvan      şəhəri 
və  Đrəvan  qəzasında  ermənilərin  sayı  nə    qədər  çoxalsa  da,  onlar  yenə  də  azlıq 
təşkil  edirdilər:  şəhərdə  7228  azərbaycanlı  və  7142  erməni,  qəzada  isə  74175 
azərbaycanlı  və  69710  erməni  var  idi.  Aleksandropol  isə  erməni  şəhəri  idi.  XIX 
əsrin axırlarında bu  şəhərdə 20240 erməni və 775 müsəlman yaşayırdı. 
 Bu  amillərə  baxmayaraq,  Ermənisan  hökuməti  çətin  ki,  Đrəvandan  imtina 
edərdi.  
Azərbaycan Milli Şurası Đrəvanı Ermənistana verməmək haqqında qərar qəbul 
edə  bilərdimi?  Şübhəsiz.  Lakin  bununla  Azərbaycan  Đrəvan  şəhərinə  yiyələnə 
bilərdimi? Çətin ki. ) 
Bu  mərhələdə  Ermənistan  hələ  niyyətlərini  gizlədirdi.  Lakin    tezliklə  məlum 
oldu ki, yox, «ermənilərlə bütün mübahisələr» qurtarmayıb. Ərazi «mübahisələri» 
hələ qabaqdadır.  
O    da  məlum  oldu  ki,  Ermənistan  Azərbaycan  ərazilərini  ələ  keçirmək  üçün 
Andronikin başkəsənlərini işə salıb. Ordu komandanı Nazarbəyovun etirafına görə, 
1918-ci  il  iyun  ayının  5-də  «Andronik  Naxçıvan  çevrəsində  həqiqətən  bir  çox 
mezalim və faciələr» törətmişdi.
95
  
Türkiyənin  Doqquzuncu ordu  komandanı Yaqub Sevgi  Paşa  məlumat verirdi 
ki,  «ermənilərin  Culfada  türklər  əleyhinə  yapdıqları  faciələr  və  törətdikləri 
cinayətlər daha böyük və daha qorxuncdur. Culfa yaxınındakı islam kəndlərində və 
Naxçıvan civarındakı kəndlərdə çox vəhşicə qətliamlar yapılmışdır».
96
  
Yaqub Sevgi Paşanın digər raportu belə idi: 
«Naxçıvan  bölgəsinin  quzeyində  Almalı  deyilən  yerdə  688  və  buna  yaxın 
digər bir kənddə 516 nəfər adam ermənilər tərəfindən qətl edilmişdir».
96a 
 Andronik iyunun 4-də Culfadan Şaumyana teleqram göndərərək, öz  dəstəsilə 
birlikdə  Sovet  Rusiyası  hökumətinin  sərəncamına  keçməyə  və  «Bakı 
kommunası»na  kömək  etməyə  hazır  olduğunu  bildirmişdi.  Şaumyan    Andronikə 
cavab  verməkdə  ləngiməmişdi.  Culfaya  göndərdiyi  teleqramda  Şaumyan 
Androniki «xalq rəhbəri», «əsl xalq qəhrəmanı» adlandırmışdı.
97
  

---