Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 90 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
ermənilərinin  qurultayı,  demək  olar  ki,  yekdiliklə  Azərbaycan  hökuməti  ilə 
müvəqqəti  sazişi  bəyəndi.  Dağlıq  Qarabağ  məsələsi  Paris  sülh  konfransında  həll 
olunanadək qüvvədə qalmalı olan həmin  sazişdə deyilirdi: 
«Qarabağın  dağlıq  hissəsi  –  ermənilər  yaşayan  Dizaq,  Vərəndə,  Xaçın  və 
Çiləberd  rayonları  –  özünü  müvəqqəti  olaraq  Azərbaycan  Respublikası 
hüdudlarında hesab edir».  
Bu,  Ermənistanın  Dağlıq  Qarabağı  «Ermənistan  ərazisi»  elan  etmək  planının 
puça  çıxması  idi.  Mərkəz  Şuşa  olmaqla  Qarabağ  general  qubernatorluğu 
yaradılmasına  imkan  verməmək  cəhdləri  boşa  çıxdıqdan  sonra  Ermənistan 
hökuməti səylərini Naxçıvanı Ermənistana birləşdirməyə yönəltdi.  
Nə  qədər  ki,  Türkiyənin  hərbi  dəstəsi  Naxçıvanda  idi,  Ermənistan  Naxçıvan 
barəsində  susurdu.  Mudros  sazişindən  sonra  türklər  Azərbaycanı,  o  cümlədən 
Naxçıvanı  tərk  etməli  oldular.  Naxçıvan  təkləndi.  Türkiyənin  hərbi  köməyindən 
məhrum  oldu.  Azərbaycan  Respublikasının  isə  Naxçvana  nə  qoşun,  nə  də  hərbi 
sursat göndərmək imkanı yox idi.  
Əlac birinci növbədə naxçıvanlıların özlərinə qalmışdı. O  zamankı son dərəcə 
çətin şəraitdə onlar diz çökmədilər, dözüm, siyasi yetkinlik  və zirəklik göstərdilər. 
Naxçıvan  1918-ci  ilin  noyabrında  Şərurla  birlikdə  Araz  Türk  Cümhuriyyəti 
yaradılmasını elan etdi.  
Ordubadlılara  təklif  edildi  ki,  onlar  da  Araz  Cümhuriyyətinə  daxil  olsunlar. 
1918-ci  il  dekabr  ayının  22-də  Ordubad  Milli  komitəsinin  sədri  Mirhidayət 
Seyidov  Azərbaycan  hökuməti  sədri  F.Xoyskiyə  məlumat  verdi  ki,  «Araz 
hökuməti  Gəncə  hökuməti  (Azərbaycan  hökumətinin  ilk  mərhələdə  müvəqqəti 
paytaxtda  –  Gəncədə  yerləşməsi  nəzərdə  tutulur  –  T.K.)  istiqamətində  fəaliyyət 
göstərir».    Ona  görə    həmin  təkliflə  razılaşdıq.  «Araz  hökuməti  təzəcə  təşkil 
edilmişdir,  onun  hansı  şəkil  alacağı  məlum  deyil.  Ona  görə  hökumət  şəhərin 
(Ordubadın  –  T.K.)  və  qəzanın  müdafiəsi  üçün  lazımi  tədbirlər  görə  bilmədi». 
Müdafiə  üçün  öz  qüvvələrimizi  yaratmaq  lazım  bilindi.  Amma  azuqə  qıtlığından 
500 nəfərlik hərbi dəstəni buraxmalı olduq, yalnız bir rota saxlamışıq.  

---