Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 93 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
komandanlığı sövdələşməsindən xəbər tutan kimi Azərbaycan hökuməti Britaniya 
komandanlığına  qəti  protest  etdi.  Azərbaycan  hökumətinin  Zaqafziyada  Britaniya 
qoşunları komandanına notasında (30 aprel 1919) deyilirdi: 
«…  Siz  Qarabağın  idarə  edilməsinin  Azərbaycan  hökumətinə  verilməsi 
şərtləri  əsasında  Naxçıvan,  Şərur-Dələyəz,  Sürməli  rayonlarının  və  Đrəvan  
rayonunun bir hissəsinin inzibati idarə edilməsini Ermənistan hökumətinə verməyi 
nəzərdə tutursunuz. 
…  Həmin  rayonlar  tamamilə  müsəlmanlarla    məskunlaşmışdır,    onlar 
Azərbaycan  əhalisi  ilə  vahid  bir  küll  təşkil  edirlər…  Həmin  rayonların  ərazisi 
Azərbaycan ərazisinin ayrılmaz hissəsidir».
103 
Çarizmin Đran və Türkiyədən erməniləri Zaqafqaziyaya köçürmək siyasətinin 
nəticəsində  Naxçıvanda  və  Đrəvan  quberniyasının  digər  müsəlman  rayonlarında 
ermənilərin  sayı  görünməmiş  dərəcədə  artmışdı.  Buna    baxmayaraq,  yenə  də 
azərbaycanlılar  həmin  rayonlarda  əksəriyyət    təşkil  edirdilər.  1917-ci  ildə 
Naxçıvanda əhalinin 62,5 faizi müsəlmanlardan, 36,7  faizi ermənilərdən (1828-ci 
ildə yalnız 14 faiz ) ibarət idi.  
Şərur-Dərələyəzdə  müvafiq  olaraq  72,3%  müsəlman  və  27,1%  erməni, 
Sürməlidə 68,0 % müsəlman və 37,4% eməni yaşayırdı.  
Nota    həmçinin  bəyan  edirdi  ki,  Qarabağ  Azərbaycan  hökumətinin  idarəsi  
altında  olmuşdur,  onun  yalnız  Andronikin  quldurları  tərəfindən  tutulmuş  cüzi  bir  
hissəsi  Azərbaycan  hakimiyyəti  idarəsindən  kənarda    qalmışdı.  Ona  görə 
Qarabağın  bütün  rayonlarının  Azərbaycan  hakimiyyəti  altında  olması  əvvəlki 
normal  qaydanın  bərpasıdır.  Naxçıvan  və  sözügedən  digər  rayonlar  isə  heç  vaxt 
Ermənistan  hökumətinin  hakimiyyət  dairəsində  olmamışdır  və  həmin    rayonların 
əhaliyə  yad  Ermənistan  hökumətinə  verilməsi  əvvəlki  vəziyyətin  bərpası  deyil, 
tamamilə yeni bir vəziyyət yaradacaqdır.
104
  
Azərbaycan  hökuməti  Naxçıvan  və  digər  deyilən  rayonların  Ermənistana 
verilməsi planına qəti protest bildirdi. 

---