Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 129 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
«korennıye armyane») olmuşdur, yəni ermənilər əhalinin yalnız altıda birini təşkil 
ediblər.  
Bundan  əlavə,  Şopen  Erməni  vilayətində  (Đrəvan  əyalətində,  Naxçıvan 
əyalətində  və  Ordubad  okruqunda)  1344  müsəlman  köçəri  ailəsinin  və  67  yezid 
ailəsinin  olmasını  qeyd  etmişdir.  Lakin  onların  hansı  əyalətdən  və  okruqdan 
olmaları barədə məlumat verilməmişdir.  
Naxçıvanda  ermənilərin  ən  çox  məskunlaşdığı  mahal  Əylis  olub.  Həmin 
mahalda 214 erməni ailəsi və 77 müsəlman ailəsi yaşayıb. Sonra Naxçıvan şəhəri 
(156 erməni ailəsi, müsəlman ailəsi- 909), Naxçıvan mahalı (müvafiq olaraq – 150 
və  979),  Əlincəçay  mahalı  (müvafiq  olaraq  – 123 və 400)  gəlir.  Əyalətin  qalan 7 
mahalının  altısında  erməni  ailələrinin  sayı  36-58  arasında  olub  (cəmi  287erməni 
ailəsi).  Həmin  altı  mahalda  2124  müsəlman  ailəsi  yaşayıb.  Kameral  sayım  Xan 
çinarı paytaxtı  Ordubad  şəhərində  erməni qeydə  almayıb.  Ordubad  şəhərində  767 
müsəlman ailəsi yaşayıb. Məvəzixatun mahalında da erməni yaşamayıb. 
Beləliklə,  görürük  ki,  Türkmənçay  müqaviləsinə  qədər  erməni  etnosu 
Naxçıvan əhalisinin yalnız altıda birini təşkil edib (köçəri müsəlman ailələrsiz). 
Erməni müəlliflərinin və heç kəsin təkzib etmədiyi Rusiya statistikası belədir. 
Naxçıvan əhalisinin tərkibində həm sayca, həm də etnik cəhətdən əsaslı dəyişiklik 
Rusiya  işğalından  sonra  baş  verdi.  Bu,  çarizm  Azərbaycan  ərazisini,  o  cümlədən 
Naxçıvanı 
azərbaycanlısızlaşdıraraq, 
xristianlaşdırmaq, 
daha 
dəqiqi 
erməniləşdirmək  siyasətinin  nəticəsi  idi.  Lakin  çarizmin  bütün  səylərinə 
baxmayaraq Naxçıvanda ermənilərin sayı  Đrandan köçürülən ermənilərin hesabına 
nə  qədər  sıçrayışla  çoxalsa  da,  yenə  də  onlar  heç  bir  halda  əhalinin  əksəriyyətini 
təşkil etməyiblər.  
Bəlkə  də,  tarixdə  birinci  dəfə  idi  ki,  bir  dövlət  başqa  bir  dövlətdə 
məskunlaşmış çoxaylı etnosu, özü də həmtayfası olmayan etnosu kütləvi surətdə öz 
ölkəsinə köçürüldü.  
Bu nə ilə əlaqədar idi və necə baş vermişdi? 

---