Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 136 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
çox  əziyyət  çəkirlər.  Əyalətin  sakinləri  kasıbdır.  «Başqa  yerdə  görüşdüyüm 
ermənilərə  nisbətən  bura  gəlmə  ermənilərə    yaxşıdır.  Lakin  tatarların  şüurunda 
həyəcan və narazılıq son həddə çatır. Ola bilər ki, onlar ümidsizlikdən sədərəklilər 
kimi təsərrüfat və əmlaklarını qoyub Đrana getsinlər».  
Naxçıvanda  yaranmış  gərgin  vəziyyətlə  əlaqədar  olaraq  Qriboyedov 
Paskeviçdən xahiş etdi ki, Naxçıvanda yerləşdirilmiş ermənilərdən 500 ailə ən tez 
bir  vaxtda  başqa  yerə  köçürülsün.  «Bununla  Naxçıvan  vilayətinə  əsl  iltifat 
göstərmiş olarsınız». 
Əksinə  oldu.  Naxçıvana  daha  çox  erməni  məskunlaşdırıldı.  Qriboyedov 
məktubunu yazanda Naxçıvana 1228 erməni ailəsi köçürülmüşdüsə, iki ildən sonra 
onların sayı 2395-ə çatdırıldı.  
Naxçıvan əyaləti Naxçıvan mahalının 1831-ci il kameral sayım  materialı çap 
olunmuşdur.  Həmin  sənəd  bütün  Naxçıvan  əyalətini  əhatə  etməsə  də,  əhalinin 
məskunlaşması və tərkibi haqqında müəyyən fikirlər söyləməyə imkan verir: 
1.  Naxçıvan  mahalının  kameral  sayım  keçirilən  59  kəndinin  mütləq 
əksəriyyətində  azərbaycanlılar  yaşayıb  (mənbədə  azərbaycanlılar    «tatarlar  »  və 
«kəngərlilər» etnik toplumlarına bölünüb );  
 Əhalisinin  sayına  görə  mahalın  ən  böyük  kəndi  Nehrəm  kəndi  olub.  Orada 
202  azərbaycanlı  ailəsi  (887  nəfər)  yaşayıb.  Kəndin  940  xarvar  suvarılan  torpaq 
sahəsi,  2150  mal-qarası  (1300-ü  qoyun  və  keçi),  3  dəyirmanı  olub.  Kənddə  3 
məscid və Seyid Əzim  sərdabəsi fəaliyyət göstərib.  
Mahalda 4074 nəfər azərbaycanlı yaşayıb.  
2.  59  kəndin  yalnız  ikisi  yerli  ermənilərin  (mənbədə:  bəzən  «mestnıe 
armyane»,  bəzən  də  «korennıe  armyane»),  əgər  belə  demək  mümkündürsə,  təmiz 
erməni  kəndi  olub  –  Karmir-vank  (yerli    və  Səlmasdan  köçürülən  ermənilər  –  93 
nəfər) və Nurs (yerli və Səlmasla Xoydan köçürülən ermənilər – 149 nəfər);  
3.  Üç  kənddə  yerli  ermənilər  azərbaycanlılarla birgə  yaşayıb.  Təzəkənd  (112 
azərbaycanlı və 713 erməni (yerli və Səlmas erməniləri), Yarımca (63 azərbaycanlı 

---