Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli
Yüklə 0,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tofiq Köçərli - 138 -
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Bu rəqəmlər həqiqəti əks etdirmir. Tədqiqatçı R.Səfərov müxtəlif etibarlı mənbələr əsasında hesablayıb ki, 1827-1830-cu illərdə Naxçıvandan Đrana 2360 ailə, o cümlədən 2200 azərbaycanlı və 160 kürd ailəsi köçmüşdür. Onlar öz yurdlarına qayıtmaq hüququndan məhrum edilmişdilər. Paskeviçin 1828-ci ilin aprelində verdiyi əmr köçkünlərin geri qayıtmasına qadağa qoymuşdu. «Yerli erməni» məsələsində Şoperinin aşağıdakı fikri nəzərə alınmalıdır: «Erməni vilayətində olan ermənilər mühacirdilər, müxtəlif vaxtlarda və müxtəlif şəraitdə buraya köçənlərdir. Lakin əgər onların içərisində əsl yerli erməni axtarsan, yəqin ki, Vaqarşabad, Qulpi, Əylis kəndlərinə və Ordubad okruquna baxmaq lazımdır» (Đrəvan əyaləti Karpibasar mahalının Vaqarşabad və Sürməli mahalının Qulpı kəndləri ən çox yerli erməni yaşayan kəndlər olub: birincidə 397, ikincidə 173 ailə yaşayıb). Görünür, bu proses, yəni ermənilərin indiki Ermənistan ərazisində məskunlaşması 1519-cu ilin oktyabrında Đrəvan qalabəyi və Qərbi Azərbaycan bəylərbəyi Rəvan xanın Şah Đsmayıl Xətaiyə yazdığı kimi baş verib: «Əhalinin bir qismi, yəni Bəynənnəhreyndən Van gölü sahillərinə, oradan da beş-beş, on-on Qafa, bizim torpaqlara gələn ermənilər geniş oturaq həyat iddialarına qapılmışlar… Katolikos erməni dini mərkəzinin vəqf sərmayəsi hesabına öz soydaşlarının türk kəndləri kənarında iki-üç ailə olmaqla oturaq məskunlaşmasını maliyyələşdirir, onlara ufacıq kilsələr tikdirir, beləliklə bu tayfanın Qafda qədim mövcudiyyatı təsəvvürü yaradır». Beləcə, «beş-beş, on-on» mövsümü işlər üçün Bəynənnəhreyndən Qərbi Azərbaycana gələn ermənilər zaman keçdikcə yerliləşmişdilər. Onların yerləşməsi «yersiz gəldi, yerli qaç» prosesi doğurmuşdu. Məsələn, 1831-ci ildə Naxçıvanın Qaraxanbəyli kəndində 23 azərbaycanlı, Hacıvarda 47 azərbaycanlı, Yarımcada 63 azərbaycanlı, Qarababada 86 azərbaycanlı, Mahmudabadda 35 azərbaycanlı, Nəzərabadda 55 azərbaycanlı yaşayırdısa bir müddətdən sonra həmin kəndlərdə bir nəfər də olsun azərbaycanlı qalmamışdı. Həmin və bir sıra digər kəndlər tamamilə |