Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 141 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
«Kavkazskiy  kalendar  na  1853  qod»  məcmuəsində  Ordubad  haqqında  olan 
məqalədən  (müəllifi  A.Virsinski)  məlum  olur  ki,  o  zaman  Ordubad  şəhərində  30 
məscid, o cümlədən XVI əsrdə tikilmiş 1500 nəfər adam yerləşən Came məscidi, 1 
erməni  qriqorian  kilsəsi,  785  yaşayış    evi,  90  dükan,  2  hamam,  2  buzxana  və  8 
meydança  var  imiş.  «Bayram  günlərinin    aylı  gecələrində  gənclər  bu 
meydançalarda  gimnastika  oyunları  göstərərlərmiş».  Đlk  baxışda  Ordubad  bir 
ümumi  bağa  bənzəyirmiş,  elə  bir  bina  olmayıb  ki,  üstünə  ağacların  kölgəsi 
düşməsin, elə bir həyət, elə bir küçə (şəhərdə 12  küçə, 15 döngə olub) olmayıb ki, 
orada  arxla  təmiz,  sağlam  su  axmasın.  Şəhərdə  3971  azərbaycanlı,  185  erməni 
olub.  Đldə  65  nəfər  dünyasını  dəyişirmiş,  70  uşaq  dogulurmuş,  50  toy  olurmuş. 
Virsinskinin qənaəti: «Ordubad demək olar ki, yalnız müsəlmanlarla məskunlaşıb. 
Məscidlərin sayı ordubadlıların öz dinlərinə sədaqətini sübut edir». 
Rus  müəllifləri  naxçıvanlıların  hansı  insani  keyfiyyətlərini  vurğulamışdılar.? 
Şərur-Dərələyəz  tədqiqatçısı  P.Q.Yaqodini  dinləyək:  «Tatar  cəsarətli,  şərəfli,  düz 
adamdır…  o,  aldatmaz,  yalan  ona    yaddır.  O  ləyaqət,  qürur  sahibidir,  yaltaqlığı 
yoxdur.  Nahaq  fikirləşirlər  ki,  tatarların  xarakterində  şərq  nazı  və  tənbəlliyi  var, 
əksinə onlar çox əməksevər insanlardır». 
Həmin mənbə ordubadlıları belə vəsf edib: 
«Ordubad  sakinləri  öz  gözəllikləri  ilə  məşhurdular.  Görünür,  təmiz  hava,  saf 
su bolluğu, bütün Ordubadın Zaqafqaziyada ən yaxşı sayılan meyvələri insanların 
belə gözəl olmasına kömək edir». 
Ordubadlılar haqqında A. Virsinsiknin fikri: 
«Ordubadlılar mənəvi cəhətdən hər cür tərifə layiqdirlər. Ordubadlılarda  hər 
şeyi  bilmək  həvəsi  var.  Cinayət  və  əxlaqsızlıq  onlara  yaddır.  Yetimləri  və  dul 
qadınları, qohumları saxlayırlar».  
Rusiya müəllifləri Naxçıvan qadınını necə təsvir etmişdilər? 
«Tri maqala. Naxçıvanskiy. Ordubadskiy i Daralaqezskiy» müəllifi yazmışdır:  
«Tatar  qadınında  erməni  qadınına  xas  olan  klassik  melanxoliya,  keylik, 
hərəkətində  astalıq  yoxdur.  Tatar  qadını  şux  və  şəndir,  ara  vermədən  danışmağı 

---