Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 143 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
XIX əsr tarixçisi Dubrovin də kəngərlilərin «cəngavərlikdə fərqlənən» camaat 
olmasını vurğulamışdır. Kəngərlilərin igidliyinə Đran hökmdarları yaxşı bələd idilər  
və  kəngərlilərdən  orduda  istifadə  edirdilər.  Şopenin  yazdığına  görə,  Naxçıvan 
kəngərli nəsli (Ordubadsız) Đran ordusuna 500 silahlı süvari verirmiş.  
Pottoda  belə  bir  məlumat  var:  Naxçıvan  xanı  öz  süvarilər  dəstəsilə  Ağa 
Məhəmmədxan Qacarın Tiflisə hücumunun iştirakçısı olub, o, Msxeti fatehidir.  
Potto bu türk oğlu türkün Msxetidə xristian məbədinə münasibətdə göstərdiyi 
kişiliyi  belə  qələmə  almışdır:  «Naxçıvan  xanının  havadarlığı  sayəsində 
Gürcüstanın qədim əzəmət abidəsi olan Msxeti baş kilsəsi salamat qaldı: Naxçıvan 
xanı  öz  dəstəsinə  dedi:  «Müqəddəs  yerləri  və  çarların  qəbirlərini  murdarlamaq 
olmaz» Məbədə toxunulmadı»  (kursiv bizimdir – T.K). 
Onu  da  deyək  ki,  Tiflisin  zəbt  və  qarət  edilməsində  Qarabağdan  qaçmış 
erməni məliklərinin mənhus rolu olmuşdur.  
Bu barədə iki rəy: 
1.  V.L.Veliçko  yazmışdır:  «Tarix  gürcülərə  göstərdi  ki,  şpionluğa  və 
satğınlığa meyli olan insanlara etibar etmək olmaz: II Đraklinin mərhəmət edib fars 
(oxu:  Đbrahimxəlil  xan  –  T.K.)  təqiblərindən  gizlətdiyi  (və  əlavə  edək:  4  minlik 
qoşunla  kömək  etdiyi  –  T.K.)  erməni  məlikləri  Abo  və  Məcmun  (Abov  və 
Məclum-  T.K.)  fəlakətli  anda  farslara  satıldılar və 1795 –ci  ildə  Tiflisi qarət  edib 
qana  boyayan  Ağa  Məhəmməd  xanın  qoşununa  bələdçilik  etdilər.  Erməni  
publisistləri  ermənilərin  can-dildən  xristian  olmalarını  dedikcə  israr  etdikləri  bir 
vaxtda bu faktı yada salmaq faydalıdır». 
2. Miliyyətcə erməni olan Rusiya generalı Kişmişov isə hələ Veliçkodan xeyli 
əvvəl  yazmışdı  ki,  Đran  qoşunu  Qarabağ  tərəfdən  Tiflisə  gedən  yolu  bilmədiyinə 
görə Ağdamda dayanmışdı. Qarabağın erməni məlikləri Abov və Məclum özlərini 
Qacarın  ordugahına  çatdırır  və  bələdçilik  təklif  edirlər.  Sonra  Kişmişov  yazır: 
«Məlikləri  öz  vətənlərinə  (Qarabağ  xanlığına  –  T.K.)  xain  çıxmağa  nə  vadar 
etdiyini  başa  düşmək  çətindir  (kursiv  bizimdir  –  T.K.).  Doğrudur,  onlar  hər  cür 
əsarətə görə Đbrahim xanın düşməni idilər. Ancaq onlara Đrakli rəğbət bəsləyirdi… 

---