Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər Tofiq Köçərli

Tofiq Köçərli                                    - 95 - 
 
Naxçıvan: uydurmalar və tarixi həqiqətlər 
 
Azərbaycan Cümhuriyyətindən, yaxud müttəfiq qoşunlar komandanlığından rəsmi 
sənəd gətirilməyib, müsəlmanlar sizin heç bir əmrinizi yerinə yetirməyəcəklər.  
«Rəis» Əylis  kəndinə qayıdır və oradan ordubadlılara təslim olmalarını tələb 
edən  ultimatum  göndərir.  Bu    təhlükəli  anda  qonşu  ermənilər  müsəlmanlara  xain 
çıxırlar.  «Müsəlmanların  tam  bir  il  ərzində  qoruduğu,  hər  cür  qəsddən  təminat 
verdiyi  qonşu  ermənilər  Aşotun  dəstəsinə  qoşulurlar»  və  «ötən  ilki  xilaskarlarına  
qarşı üsyan edirlər»(ADTA, f. 970, siy.1, iş 167, v.1-3) 
Ermənistan  Naxçıvan  ərazisindəki  dəmir  yolu  stansiyalarını  ələ  keçirməyə 
girişdi.  Şahtaxtı stansiyasına bir  rota  əsgər  və  Qumbapaşanın  («Yapon»)  başçılığı 
alstında  hərbi  eşilon  göndərdi.    Lakin  stansiya  uğrunda  döyüşdə  azərbaycanlılar 
qalib gəldilər.  
Noraşen stansiyasında daha  şiddətli döyüşlər olmuşdu. Cəsur azərbaycanlılar 
oradakı erməni rotasını darmadağın etmiş, düşmənin 42 pulemyot, 4 top və zirehli 
qatarını  ələ  keçirmişdilər.  Yalnız  erməni  polkunun  ştabı  xilas  ola  bilmişdi. 
Ermənilərin qonşu  bir kənddə yerləşmiş 200 əsgəri isə döyüşsüz təslim olmuşdu.  
Qurd    qapısı  uğrunda  ikigünlük  vuruşmada  məğlub  olan  ermənilər  Davalı 
stansiyasına geri  çəkilmişdilər. Lakin müsəlman dəstələri erməniləri  təqib edərək 
Davalıdan qovmağa müvəffəq olmuşdular. 
Vedibasarda  son  dərəcə  gərgin  vəziyyət  yaranmışdı.  Bu  barədə  «Naxçıvan 
əhalisi vəkili» Nağının Osmanlı Xəfəsinə müraciəti təsəvvür yaradır.  
Bizə  gələn  Vedibasarlı  Musa  oğlu  Əkbər,  Abdulla  oğlu  Đbrahim  ifadələrində 
islamların sığındığı dörd böyük qala olan və dörd nahiyənin qapısı demək bulunan 
Böyük  Vedi  və  çevrəsini  ermənilərin  çox  qısa  bir  zamanda  məzarlığa  döndərmək 
məqsədilə top və təxminən dörd min nəfərlik qüvvə ilə mühasirəyə almalarını, hər 
cür  müdafiə  imkanlarından  məhrum  və  məzlum  islamları  beş kilometrdəki  zirehli 
qatar vaqonlarından borbardman etmələrini… söyləmişlər. 
Osmanlı  dövlətini  təmsil  edən  zati  alilərinin  …  bu  qorxunc  dindaşlarının 
vəhşiliyə  qurban  olmalarına  əsla  razı  olmayacaqlarını  üç  aydan  bəri  sürüb  gələn 
fəryad və fiğanlarımızla açıqlayırıq. 

---