Nazariy elektrotexnika fanida mustaqi ishi

2.5. Sinusoidal tok zanjirlarida aktiv, reaktiv va to’la quvvatlar.

Ma’lumki, sinusoidal tok zanjirlarida quvvatlar uchburchagi (2.12-rasm, a va b)ning tomonlari quyidagilarni bildiradi:

P = UI-1 = /2 -R -zanjrning aktiv quvvati; (2.45)

Q = Ui • I = I2 xX -zanjrning reaktiv quvvati; (2.46)

S — U • I — I2 Z - zanjrning to'la quvvati; (2.47)

cos^> = P/S - zanjrning quvvati koeffitsienti. (2.48)

2.12 - rasm. Quvvatlar uchburchagi.

Shuningdek, quvvatlar uchburchagidan foydalanib P, Q, Sva Оф lar o'rtasidagi bog'lanishlarni aniqlash mumkin:

P = C • cos#? = UC cos(p;

Q = iS'-sin^ = Cs sine/?;

(2.49)

(2.50)

S = ^P 2+Q2 = U-I (2.51)

39

SI sistemasida aktiv quvvat Vatt, (Vt) yoki kiloVatt(kVt), reaktiv quvvat Volt-Amper reaktiv (VAr) yoki kiloVolt-Amper reaktiv (kVAr), to‘la quvvat Volt-Amper (VA) yoki kiloVolt-Amper (kVA) birliklarda o‘lchanadi.

To‘la quvvat energetik qurilmalar (elektr mashinalar, transformatorlar, uzatish liniyalari va hokazolar)ning ishlatilish mobaynida n ominal kuchlanish Unom va nominal tok Inom bo‘yicha bera oladigan eng katta elektr quvvati hisoblanadi [1].

Aktiv quvvat iste‘mol qilinayotgan elektr energiyasining boshqa tur energiyaga (foydali ishga) aylanish jadalligini ko‘rsatadi.

cos#? - quvvat koeffitsiyenti to‘la quvvatning qanday qismi foydali ishga (ya’ni aktiv quvvatga) sarf bo‘lganini ko'rsatuvchi mezondir. Tok bilan kuchlanish orasidagi faza siljish burchagi q qanchalik kichik bo‘lsa, bu miqdor shunchalik katta bo‘ladi. Ammo, o’zgaruvchan tok zanjiri energiya to‘plovchi reaktiv L va C elementlarga ega bo‘lganligi uchun hamma vaqt cos#9

Masalan, U=380 V kuchlanishda P=4,5 kVt — aktiv quvvatni ta‘minlash uchun tarmoqdan iste’mol qilinadigan tok va to‘la quvvat:

cos#? = 1 bo lganda I = 12 A, S = 4,5 kVA;

cos#? = 0,8 bo lganda I —14,8 A, S — 5,6 kVA;

cos#?-0,6 bo’lganda I = 19,7 A, S- 7,5 kVA

cos#? = 0,4 bo’lganda I = 29,6A, S = 11,2kVA.

Shunday qilib, zanjirdagi foydali ishni tokning aktiv tashkil etuvchisi (Ia = I -cos#?) bajaradi. tokning reaktiv tashkil etuvchisi (Ir= I • sin#?) esa elektr va magnit maydoni hosil qilish uchun sarf bo‘lib, ularning energiyasi L va C elementlarida davriy ravishda yig‘ilib, manbaga yana qaytadi yoki IL=IC (ya’ni bL=bC) bo‘lganda shu elementlar orasida tebranib turadi.

Doimo musbat bo‘lgan P va S lardan farqli o‘laroq reaktiv quvvat ^?>Obo’lganda musbat(induktiv rejim QL, ^><0 bo’lganda esa manfiy(sing‘im rejim QC) bo‘ladi.

40