Neft va gaz kimyosi

Oltingugurt birikmalari. Uglevodorodlar bilan bir qatorda yog’lar tarkibida oltingugurt, kislorod va azotning organik birikmalari mavjud. Oltingugurt birikmalari ochiq yoki yopiq zanjirli xarakterga ega. Birinchisi – ochig’iga alkil sulfidlar va merkaptanlar misol bo’la oladi.
Neftning ko’pgina oltingugurtli birikmalari tiofenning hosilalari bo’lib, molekulasi benzol halqasi kabi qurilgan, bu yerda ikkita uglevodorod guruhi oltingugurt atomi bilan almashtiriladi. Oltingugurt birikmalarining aksariyati gidrogenlangan tiofenlar va tiofanlarga mos keladigan yog’larning og’ir fraksiyalarida to’plangan. Yog’lardagi oltingugurt kiruvchi komponent hisoblanadi. Oltingugurt birikmalari odatda kuchli yoqimsiz hidga ega va ko’pincha tabiiy shaklda ham, yonish mahsulotlari shaklida ham korroziy - yemiruvchidir. Oltingugurt va uning birikmalarini olib tashlash uchun ko’plab maxsus tozalash jarayonlari ishlab chiqilgan.
Kislorodli birikmalar. Yog’larda mavjud bo’lgan kislorodli birikmalarning bir qismi naftenik kislotalardir. Ushbu turdagi birikmalar juda keng tarqalgan bo’lib, ularning ba’zi rus va Kaliforniya moylarida tarkibi bir foiz yoki undan ko’proqqa yetadi. Tarkibida mis boʻlgan naftenlar yogʻoch saqlovchi moddalar sifatida, tarkibida kobalt, marganets va qoʻrgʻoshinlilari esa boʻyoq va lakni qattiqlashtiruvchi sifatida ishlatiladi.
Fenollar (-OH gidroksil guruhi mavjud bo’lgan aromatik uglevodorodlarning hosilalari) AQSh, Yaponiya va Polsha moylarining distillatlarida topilgan. Ushbu birikmalar odatda kreking jarayonlarining mahsulotidir, chunki ular asosan yorilib ketgan distillatlarda va faqat qisman birlamchi distillatlarda topiladi. Kaliforniya moylarining yorilgan distillatlaridan kreozollarni (ham gidroksil, ham metil guruhlarini o’z ichiga olgan aromatik uglevodorodlarning hosilalari) sanoat ishlab chiqarish, ularning past miqdori (0,01% dan kam) bo’lishiga qaramay, iqtisodiy jihatdan foydalidir.
Azotli birikmalar. Yog’lardagi azot miqdori izdan 3% gacha o’zgarib turadi. Yog’lardagi azotli birikmalar vodorod va boshqa organik radikallar bilan qisman yoki to’liq to’yingan xinolin seriyasining birikmalari bilan ifodalanadi; bu birikmalar odatda kerosindan boshlab neft xom - ashyosining yuqori qaynaydigan fraksiyalarida uchraydi.