―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

3.10. Rektifikatsion kolonnalar va ularning kontakt qurilmalari 
klassifikatsiyasi 
Neft va gazna qayta ishlashda qo‗llaniladigan rektifikatsiyalash 
kolonnalar quyidagiga bo‗linadi:
-qabul qilinishiga ko‗ra: 
-neft va mazutni atmosferali va vakuumli haydash uchun; 
-benzinni ikkilamchi haydash uchun; 
-neftni, kondensatni, nobarqaror benzinni barqarorlashtirish uchun;
-tabiiy va neft, neftzavodi gazlarini fraksiyalash uchun; 
-moylarni tozalash jarayonlarida aralashtirgichlarni haydash uchun; 
-neft xomashyosi va gazlar va h.k.ni qayta ishlashning termodestruktiv va 
katalitik jarayonlari mahsulotlarini ajratish uchun; 
-suyuqliklarning bosqichlararo uzatilish usuliga ko‗ra: 
-oquvchi qurilmalar bilan (bir, ikki yoki ko‗proq); 
-bug‗ gaz va suyuqlik fazalari kontaktini tashkil qilish usuligi ko‗ra: 
-likopchali; 
-nasadkali; 
-rotorli. 
Qo‗llaniladigan kontakt qurilmalari turiga ko‗ra likopchali, shuningdek 
nasadkali rektifikatsiya kolonnalar keng tarqalgan. 
Rektifikatsiya kolonnalarda o‗zining tavsifi va iqtisodiy ko‗rsatgichlariga 
ko‗ra ancha farq qiluvchi yuzlab turli konstruksiyadagi kontakt qurilmalari 
qo‗llaniladi. Shu bilan birga, eng zamonaviy konstruksiyadagi kontakt 
qurilmalari bilan bir qatorda shunday turdagi qurilmalardan (masalan, tarnovli 
likopchalar va b.) foydalanilganda ulardan maqsadli mahsulotlarni olishga 
imkon bersada, lekin zamonaviy va istiqbolli ishlab chiqarish uchun ularni 
tavsiya qilib bo‗lmaydi. 
Kontakt qurilmalari turlarini tanlashda odatda quyidagi asosiy 
ko‗rsatgichlarga tayaniladi: 
a) 
unumdorligi; 

---

160 
b) 
gidravlik qarshiligi; 
v) 
foydali ish koeffitsiyenti; 
g) 
ishchi yuklama diapazoni; 
d) 
smolali va boshqa cho‗kindilar hosil bo‗lishiga moyil muhitlarda 
ishlash imkoniyati; 
e) 
material sig‗imdorligi; 
j) 
konstruksiyasining soddaligi, tayyorlash, mantaj va ta‘mirlashga 
qulayligi. 
Mavjud konstruksiyalarning barcha ko‗rinishlarini osonroq tushunish 
uchun, biz 3.8-rasmda nafaqat rektifikatsiya, balki aralashmani ajratishning 
absorbsion va ekstraksiya jarayonlarida ham qo‗llaniladigan kontakt qurilmalari 
klassifikatsiyasini keltiramiz. Ular bilan mos ravishda likopchali kontakt 
qurilmalari quyidagiga bo‗linadi: 
-kontaktlashuvchi fazalar oqimlari nisbiy harakatini tashkil qilish usuliga 
ko‗ra – teskari oquvchi, to‗g‗ri oquvchi, kesishib oquvchi va kesishib to‗g‗ri 
oquvchi; 
-kontaktlashuvchi 
vazalar kesimi rostlanuvchanligiga ko‗ra – 
rostlanmaydigan va rostlanuvchi kesimli likopchalar.
Nasadkali kontakt qurilmalarini quyidagi ikki turga ajratish qabul 
qilingan: rostlanmaydigan va rostlanuvchi. 
Teskari oqimli likopchalar 
suyuqlik bo‗yicha yuqori unumdorligi, 
konstruksiyasining oddiyligi va kam metall sig‗imi bilan tavsiflanadi. 
Ularning asosiy kamchiliklari – samaradorligining pastligi va turg‗un ish 
diapazoning torligi, kolonna kesimi bo‗ylab oqimlarning notekis taqsimlanishi, 
ularning qo‗llanilishini ancha cheklaydi. 
To‗g‗ri oqimli likopchalar 
yuqori samaradorligi bilan ajralib turadi, lekin 
ajratishning o‗ta samaradorligi, yuqori gidravlik qarshilik va tayorlanishining 
qiyinligi tufayli ularni bosim ostida ajratish jarayonlarida qo‗llash ma‘quldir. 
Kesishib oquvchi likopchalar turiga 
zamonaviy neft va gazni qayta 
ishlash texnologiyasida ko‗proq foydalanilayotgan quyidagi turlari kiradi: 

---

161 
kontaktlashuvchi fazalarning rostlanmaydigan kesimili likopchalarning 
quyidagi konstruksiyalari: elakli, parchalovchi elakli, dumaloq, to‗g‗ri 
burchakli, oltiburchakli qalpoqchali, S – simon, tarnovsimon qalpoqchali (3.10a-
d rasm)
konstruksiyalari: klapansimon klapanli; ballast klapanli; aralash 
qalpoqcha-klapanli (masalan, S – simon va to‗rli klapan bilan)