―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

6.2. Katalitik riforming jarayonining sanoatdagi qurilmalari 
Sanoatda birinchi marotaba riforming qurilmasi 1940 yilda ishga 
tushirilgan. Bu qurilmalarda katalizator sifatida xrom yoki molibdan oksidi 
ishlatilgan. Benzin fraksiyasini oktan sonini 80 gacha ko‗tarilgan. Bu qurilmalar 
gidroforming qurilmalari deyiladi. 
Ulug‗ Vatan urushi vaqtida bu qurilmalar benzin fraksiyalaridan toluol 
olish uchun ishlatilgan. 1949 yilda birinchi platforming qurilmasi barpo etilgan. 
Platina katalizatori ishtirokida benzinni oktan soni oshiriladi va aromatik 

---

253 
uglevodorodlar olinadi. 
Benzinni oktan sonini oshishi aromatik uglevodorodlarni miqdorini 
ko‗payishiga bog‗liq. Aromatik uglevodorodlar hosil bo‗lishi reaksiyasi issiqlik 
yutilishi bilan sodir bo‗ladi. Shuning uchun riforming jarayoni bir necha ketma-
ket ishlovchi reaktorlarda olib boriladi. Har qaysi bosqichdan reaktordan so‗ng 
xomashyo trubali pechlarda isitiladi. 
Odatda sanoatdagi qurilmalarda uchta reaktor mavjuddir.
Boshlang‗ich davrda qurilmalarda АП-56-alyumoplatina katalizatori 
ishlatilgan. Bu katalizatorni tarkibida 0,58%mass. platina bo‗lgan. Taxminan 
shu miqdordan ftor qo‗shilgan. Bu katalizatorlar ishlaganda qurilmaning ishlash 
davri 6 oydan 1 yilgacha bo‗lgan. Xomashyo 85-180 yoki 105-180
0
С 
harorat
benzin fraksiyasi yoki 105-140 (ksilol) fraksiyasi bo‗lsa jarayondagi bosim 4,0 
MPa, yengilroq fraksiyani (benzol fraksiyasi) ishlayotganda bosim 2,0 MPa ni 
tashkil etadi. 
Ishlanayotgan fraksiyani tarkibida oltingugurt birikmalarini miqdori 0,1% 
mass. dan ko‗p bo‗lganda qurilmalar gidrotozalash bloki bilan ta‘minlangan. 
Keyinchalik sanoatda АП-64 katalizatori ishlatiladi. Uning tarkibidagi 
platinaning miqdori 0,6-0,65% mass.ga teng bo‗lganda shuncha miqdorda xlor 
qo‗shilgan. Bu katalizatorlar benzinning oktan sonini 87 punktgacha ko‗tarishga 
va qurilmaning ish davrini 1 yilgacha uzaytirishga imkoniyat berdi. 
Shu davrga kelib hamma platforming qurilmalari gidrotozalash bloklarida 
alyumokobal‘tmolibden
yoki 
alyumonikel‘molibden 
katalizatorlari yordamida 
homashyoni oltingugurt va azot birikmalaridan va boshqa birikmalardan tozalab 
beriladi. Shu sababli benzinni oktan sonini 95(i.m.) gacha ko‗tarishga erishildi. 
Xomashyo pechda 330
0
С 
haroratgacha
isitilib gidrochista reaktoriga 
beriladi, tozalangan xomashyo yana pechning seksiyasiga kelib, 500
0
С 
haroratgacha 
isitiladi va platformingni 1-chi reaktoriga beriladi. Bu reaktorda 
xomashyoni harorati 35-40
0
С ga pasayadi. So‗ngra yana pechni seksiyasiga 
qaytib kelib 
harorati
510
0
С gacha isitiladi. Keyin II reaktorga beriladi, bu yerda 
harorat 10-15
0
С ga pasayadi. Pechning seksiyasida yana 515
0
С 
haroratgacha

---

254 
isitilib oxirgi parallel ishlovchi ikkita reaktorning biriga beriladi. Oxirgi 
reaktorda qisman gidrokreking sodir bo‗lgani uchun harorat faqat 5-7
0
С ga 
pasayadi. Olingan katalizat tindirish kolonnasiga yuboriladi. Qo‗shimcha hosil 
bo‗lgan vodorodli gaz odatda gidrochistka qurilmalariga beriladi. 
Bu xildagi qurilmalarda yiliga 600 va 1000 tonna xomashyo ishlanadi. АП-64 
katalizatorida quyidagi ko‗rsatkichlar bilan ishlanadi: 
Bosim -3,3 - 3,8 MPa 
Harorat -490 - 500; 500 - 515
0
С 
Xomashyodagi aromatik uglevodorodlar -13% mass. 
Katalizatdagi - 55-65% mass. 
Oktan soni: homashyoniki – 40 - 53 i.m. 
Katalizatniki -80 - 85 i.m. 
Platina-reniy va ko‗p metalli katalizator ishlatilganda jarayonning bosimi 
1,5-2,0 MPa ni tashkil etadi. Aromatik uglevodorodlar va izomerlangan 
parafinlarning miqdori ko‗payadi, oktan soni oshadi. Riforming katalizatori 
reaktorlarga 1:2;4 nisbatida joylanadi. 1- reaktordagi xomashyoni hajmiy tezligi 
Sh - reaktorlardagiga nisbatan to‗rt marotaba ko‗pdir. 1 - reaktorda asosan 
naftendan aromatik uglevodorodlar olish, II - va III - reaktorlarda esa 
izomerlash-digidrogenlash va degidrotsikllash reaksiyalari sodir bo‗ladi.