―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

11.2.-jadval 
Asosiy apparatlardagi bosim va harorat: 
 
Apparatlar 
Bosim 
, °С 
Deaerator 3 
Kolonna 15 
Kolonna 16 
Kolonna 24 
Kolonna 29 
Kolonna 32 
Kolonna 31 
Kolonna 26 
9,97 kPa 
39,9 kPa 
39,9 kPa 
0,22 MPa 
0,25 MPa 
39,9 kPa 
39,9 kPa 
0,15 MPa 
130-140 
205-210 
180-200 
190-200 
220-230 
190-200 
180-200 
170-175 (past) 
Har xil turda hosil bo‗lgan va har xil fraksiyali tarkibga ega xom-ashyoni 
furfurol bilan tozalash natijalari quyidagi jadvallarda keltirilgan [6
,
8, 9]. 
11.3.-jadval
Oltingugurtli neftli aralashmalarni distillyatlarini furfurol bilan tozalash 
shartlari va natijalari: 
Ko‗rsatgichlari 
350-420°С* 
420-500°С** 
kiruvchi 
distillyat 
rafinat 
kiruvchi 
distillyat 
rafinat 

---

463 
20°C dagi zichligi, kg/m
3
50°C dagi qovushqoqligi, mm
2
/s 
Qovushqoqlik 
indeksi 
(deparafinizatsiyadan keyin) 
50°C da ko‗rsatgichlarini sinishi 
KTR, °C 
Kontaktordagi harorat, °C 
yuqorida 
pastda 
Xom-ashyoga 
karralik(hajmi 
bo‗yicha) 
furfurol 
retsirkulyat 
Rafinatning chiqishi, % (massaga) 
Potensialdan olish, % (massaga) 
890-900 
16,4-24,6 
- 
1,4919- 
1,5011 
115-124 
104-108 
83-87 
(1,3-1,4) : 1 
0,2 : 1 
66,6- 
86,0 
- 
15,0-18,4 
85-89 
1,4652- 
1,4721 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
906-917 
47,8-76,4 
- 
1,5010- 
1,5118 
121-135 
110-115 
93-96 
(1,6-1,7):1 
(0,1-0,2):1 
61,0 
78,0 
- 
40,0-45,0 
85-90 
1,4681- 
1,4748 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
* 8-20% ti 350°Cgacha qaynaydi va 98% esa- 412-458°C oraliqda 
** 15-55% 420°C gacha qaynaydi i 98% - 477-517°C oraliqda 
11.4.-jadval
Rotorli-diskli kontaktorda furfurol bilan deasfaltizatni tozalashni texnologik rejimi va 
rafinatning sifati: 
Ko‗rsatgichlari 
Qurilmaning ish ko‗rsatgichi, t/kun 
600 
700 
800 
850 
900 
950 
Kontaktordagi 
harorat 
°C 
(past/yuqori) 
Rafinatni chiqishi, % (massasi) 
20°C dagi zichligi, kg/m
3
50°C da qovushqoqlik, mm
2
/s 
Konradson bo‗yicha kokslanishi, % 
(massasi) 
98/ 
132 
70 
905 
32-35 
0,80 
104/ 
135 
70 
906 
32-35 
0,82 
105/ 
135 
72 
906 
32-35 
0,84 
105/ 
138 
73 
908 
34-38 
0,88 
106/ 
138 
73 
909 
34-38 
0,90 
105/ 
140 
75 
909 
34-38 
0,92 
Izoh. Dastlabki neft – parafinli – qovushqoqligi 42-48 mm
2
/s, kokslanishi 1,6-1,8% 
(massasiga); furfurolni deasfaltizatga karraligi (massasi bo‗yicha) 3,5:1; rotorning aylanish 
chastotasi 26 ay/min.
11.5.-jadval 
Moyni chiqishini va uning qovushqoqlik indeksini furfurolni xom-ashyoning 
karraligiga bog‗liqligi (massasi): 
 
Ko‗rsatgichlari 
Xomashyo- urchuq 
(veretenniy)
distillyati 
Qoldiq xomashyo
0,69:1 
1,1:1 
1,97:1 
2,5:1 
5,0:1 
7,6:1 
Chiqishi, % (massasi) 
rafinatni 
deparafinlashtirilgan rafinatni*: 
77,4 
67,8 
55,5 
82,5 
69,1 
69,1 

---

464 
rafinatga qayta hisoblanganda 
xom-ashyoga qayta hisoblanganda 
Deparafinlashtirilgan moyni tavsifi
15°C dagi zichligi, kg/m
3
99°C dagi qovushqoqligi, mm
2
/s 
Sovish haroratidagi qovushqoqlik indeksi , 
°C 
71,0 
55,1 
889 
3,8 
71 
-18 
67,7 
45,1 
876 
3,7 
77 
-18 
68,4 
38,0 
863 
3,6 
93 
-18 
54,6 
45,0 
923 
41,7 
83 
-18 
54,2 
37,5 
917 
37,8 
88 
-18 
47,8 
33,0 
908 
36,1 
92 
-15 
* Eritgichning tarkibi : metiletilketon + benzol + toluol. 
11.4. Xomashyoni dastlabki deasfaltizatsiya qurilmasidan bug‗li 
eritgichlar yordamida neft qoldiqlarini tozalash qurilmasi
Propan, fenol va krezol aralashmalarining konsentratlarini tozalash 
qurilmasi (yoki katta bo‗lmagan kokslanuvchi gudronlarni) yuqori qovushqoqli 
qoldiq moyli rafinatlarni olish uchun mo‗ljallangan. 
Qurilmaning asosiy seksiyalariga quyidagilar: eritgichlar yordamida 
xomashyoni ekstraksiyalash, rafinatli eritmadan eritgichlarni regeneratsiyalash, 
ekstraktli eritmadan va suvli eritmalardan eritgichlarni regeneratsiyalash. Bug‗li 
eritgichlar bilan tozalash gorizontal apparatlarda-ekstraktorlarda amalga 
oshiriladi. Ekstraktsiyalash bo‗linmalari yettita seksiyadan tashkil topgan, 
ularning har birining tarkibiga aralashtirgich va tindirgich kiradi. Qurilmaning 
texnologik sxemasi 11.3-rasmda keltirilgan. 
Xomashyo-konsentrat yoki gudron-nasos (34) yordamida bug‗li 
qizdirgich orqali (33) aralashtirgichga (32) beriladi. Shu yerning o‗ziga 
ekstraktordan (35) chiqadigan rifinatning fazasi beriladi va ekstrakt fazasi nasos 
(22) ekstraktordan (21) haydaladi. Aralashtirgichdan chiqadigan aralashma 
sovutgichda (29) sovutiladi va ekstraktorga (27) kiritiladi. Aralashtirgichdan 
chiquvchi xomashyo oldindan qizdirilishi va keyin esa sovutilishi tozalanadigan 
xomashyoning turiga bog‗liqdir. Ekstraktorga (27) aralashmani uzatishdan oldin 
aralashtirgichda yaxshi aralashishini ta‘minlash va zaruriy haroratni berish 
kerak. Ekstraksiya harorati komponentlarni o‗zaro erish haroratidan past bo‗ladi 
chunki aralashma ikki faza ko‗rinishida. 
Eritgichlar eng oxirgi ekstraktorlarga beriladi. Birinchi ekstraktorga (39) 
propan kiritilguncha nasos (43) yordamida uzatiladi, issiqlik almashtirgich (42) 

---

465 
orqali o‗tadi (bu apparat sovutgich yoki qizdirgich sifatida qo‗llanilishi 
mumkin); undan chiqishdagi propanning harorati 37 va 47°С oralig‗ida ushlab 
turiladi.
Fenol-krezol aralashmasi shartli ravishda ―
selekto
‖ deb ataladi, nasos (6) 
yordamida qizdirgich (5) orqali 35-52°С da ekstraktorga (10) uzatiladi. Har bir 
ekstraktorga kirishdan oldin suyuqlikning yuqori qatlami oldingi pog‗onadan 
kirishda keyingi pog‗onaning pastki qatlami bilan aralashtiriladi. Ekstraktorda 
aralashma 
yangi 
ikkita 
qatlamga 
ajratiladi-rafinat 
va 
ekstraktning 
o‗zgarmaydigan tarkibiga. 
Rafinat eritmasi (yuqori qatlam) ekstraktordan (27) eng oxirgi 
ekstraktorga (10) tomon harakatlanadi. Ekstrakt eritmasi (pastki qatlam) 
nasoslar (12,15,17,22,28 va 38) yordamida qarshi yo‗nalish tomon yo‗naltiriladi. 
Shunday qilib ekstraktorlarda qarshi oqimga rioya qilinadi. Ekstraktorlarda (35 
va 39) suyuq propan bilan faqat ekstrakt eritmalari qayta ishlanadi. 
Ekstraktsiyaning eng oxirgi mahsulotlari quyidagilar hisoblanadi: rafinat 
eritmasi (yuqoridagi qatlam), ekstraktdan chiqadigan (10) va ekstrakt eritmasi 
(pastki qatlam ) ekstraktdan ketadigan (39). Ekstraktorlardagi ushlab turiladigan 
har bir eritma bosim ostida o‗zining eritgichlarni regeneratsiyalash tizimiga 
yo‗naltiriladi. Rafinat eritmasining tarkibida 14-25 % (massasiga) rafinat, 20-22 
% (massasiga) selekto, qolganlarini esa - propan tashkil qiladi.
Rafinatli eritma ekstraktordan (10) chiqishda issiqlik almashtirgichda (25)
kolonnadan (23) chiqadigan selektonni issiqligi hisobiga 125°С gacha 
qizdiriladi va propan rafinat kolonnasining (14) yuqori qismidan kirib keladi. 
Kolonnadagi bosim 1,5 - 1,9 MPa kattaligida ushlab turiladi. Shu kolonnaning 
yuqori likopchasidan sug‗orish sifatida qabul qilgichdan (46) propan beriladi. 
Kolonnaning yuqori qismidan (14) propanning bug‗lari olib chiqiladi yoki 
kondensatorda-sovutgichda (45*) kondensatsiyalanadi, suyuq propan qabul 
qilgichga (46) oqib o‗tadi, u yerdan qaytadan ekstraktsiyalash kolonnasiga 
qaytariladi. Kolonnaning (14) pastki qismidagi harorat 300°С atrofida saqlab 
turiladi, nasos (9) yordamida eritmaning bir qismi zmeyevikning quvurli 

---

466 
pechlariga (8) retsirkulyatsiyasi amalga oshiriladi; retsirkulyat kolonnaga 330-
340°С da qaytariladi. 
Rafinat eritmaning tarkibidagi 0,2-0,3% (massasiga) propan bosimlarni 
farqi hisobiga kolonnaning osti qismiga (14) selektiv rafinat kolonnasiga (2) 
kirib keladi. Bu kolonnadagi bosim 0,07 MPa kattaligi atrofida bo‗ladi. 
Kolonnaning yuqorisidan (2) ketadigan selekto va propanning bug‗lari 
kolonnaga (23) yo‗naltiriladi. Kolonnaning (2) sovuq sug‗orishi selekto 
hisoblanadi. Eritgichlarni chiqarib ketadigan kerakli issiqlik rafinat bilan 
kiritiladi, sirkulyatsiya sxemasi quyidagicha kolonnaning ostiga (2)-nasosga (7)-
pechga (8)-kolonnaga (2). Natijada kolonnaning pastki (2) qismidagi harorat 
330-340°С sathida ushlab turiladi.
Kolonnaning pastki qismidagi (2) balans miqdor kolonnaning yuqori 
qismiga (1) yo‗naltiriladi, eng pastki likopchaning ostiga qizdirilgan suv bug‗i 
beriladi. Kolonnadan (1) bug‗lar kolonnaning pastki qismiga (2) kiritiladi, 
rafinat esa kolonnaning pastki qismidan nasos (3) yordamida suv bug‗ini ishlab 
chiqaradigan quvurli bug‗ generatoriga (sxemada ko‗rsatilmagan) yo‗naltiriladi, 
keyin sovutgichga va maqsadli mahsulot rezervuariga beriladi. Bug‗li 
generatordan olinadigan suv bug‗i kolonnaning pastki qismiga (1) beriladi 
(kerak bo‗lganda bug‗ qizdiruvchi pech orqali o‗tkaziladi). 
Ekstraktordan (39) ketadigan ekstrakt eritmasi avval issiqlik almashtirgichdan 
(26) o‗tadi, u yerda qaynoq selekto bilan qizdiriladi, o‗zining issiqligini bir 
qismini issiqlik almashtirgichga (25) beradi, keyin issiqlik almashtirgichga (30) 
(40-chi kolonnadan ajratilgan selekto bug‗larini kondensatsiya issiqligini 
hisobiga qizdiradi) va propan ekstrakt kolonnasiga (31) kirib keladi. Bu 
kolonnaning ish rejimlari: bosim 1,8-2,0 MPa, yuqoridagi harorat 60-80°С, 
pastdagi harorat 270-305°С, eritmaning kirib kelish harorati 150°С Kolonnaning 
(31) yuqoridagi likopchasiga propan uzatiladi. Kolonnaning (31) harorat rejimi 
qoldiqni bir qismini nasos (36) yordamida zmeyevikdagi quvurli pechlardan 
(37) olinadigan sirkulyatsiya hisobiga saqlab turiladi, u yerda eritma 310-
320°С gacha qizdiriladi. 

---

467 
Ekstrakt eritmasini balans miqdori kolonnaning pastki qismidan (31) 
fenol-krezol‘ kolonnasining (40) yuqori qismidagi bosimlarni farqini hisobiga 
siljiydi; bu yerda sug‗oruvchi selekto hisoblanadi.